(Webtretho) Bạn là con trưởng quyền lực hay là “bé út ít” trong nhà? Thứ tự sinh là một trong những yếu tố tác động rất lớn đến việc định hình tính cách của bạn và từ đó, đóng vai trò quan trọng trong cách bạn tương tác với người khác (vì bạn đã học những tương tác đầu tiên với chính bố mẹ và các anh chị em của mình mà).

Bạn có thể tìm hiểu kỹ hơn về thứ tự sinh tác động nhiều đến tính cách của mình như thế nào với các bài viết bên dưới, nhưng có thể tóm tắt như sau:

Con trưởng

Con trưởng thường chu đáo, tham vọng, và hơi lấn át trong các mối quan hệ. Bên cạnh đó, giới tính cũng có ảnh hưởng lớn: trưởng nam thường có xu hướng là người dẫn dắt, gánh vác trách nhiệm; trong khi đó trưởng nữ thường độc lập, tháo vát, có phần hung hăng và chuyên quyền.

Con thứ

Con thứ thường là những người ít cố định nhất (vì chỉ có thể có 1 con trưởng, 1 con út, nhưng còn vai trò ở giữa thì luôn có thể thay đổi). Nhìn chung, những người sinh ra là con giữa thường giỏi thỏa hiệp – vì họ thường phải hòa giải, làm cầu nối giữa anh chị lớn “độc tài” và đứa em mè nheo. Tuy nhiên, một số người là con giữa có thể giữ kẽ và không thể hiện nhiều.

Con út

Con út thường được cưng chiều, “có quyền” nhõng nhẽo lâu hơn anh chị mình (và nhiều khi nhõng nhẽo với anh chị mình là chính). Những “em bé” này thường nghịch ngợm nhất, ít thích trách nhiệm nhất, ít khao khát quyền lực nhất. Tuy nhiên, điều này có thể khác nếu con út được sinh ra sau anh chị mình khá lâu – trong trường hợp này, “em bé” của gia đình có thể sẽ theo xu hướng của con một, hoặc theo vai vế là anh chị lớn, giống như một thế hệ trong gia đình bắt đầu lại từ đầu vậy.

Con một

Con một thường được nâng niu, cưng chiều, tập trung sự chú ý của gia đình và do đó có thể gặp phải khó khăn trong việc chia sẻ “sân khấu” với bất cứ ai. Nhưng không phải con một nào cũng như vậy. Nhìn chung, nhiều người là con một xử sự có phần giống với con trưởng đầy trách nhiệm; thậm chí con một còn có thể trưởng thành sớm hơn so với những người có anh chị em, do thời gian họ tiếp xúc với người lớn nhiều hơn.

Và hãy xem các vị trí sẽ “khớp” với nhau thế nào nhé:

Con trưởng – con trưởng

Chẳng hạn Bill và Hillary Clinton – cặp đôi đầy quyền lực trên chính trường, mạnh mẽ, tham vọng. Một cặp đôi con trưởng có thể thường xuyên đối đầu bởi cả hai đều muốn kiểm soát trong mọi tình huống. Họ có thể cãi nhau từ việc xem phim gì, sống ở đâu, nuôi con thế nào… Tất nhiên là mối quan hệ nào cũng có những vấn đề riêng, nhưng khi cả hai con người đều có tính cách mạnh, lấn áp, đã quen với việc làm theo cách của mình thì có thể cảm thấy căng thẳng hơn.

Mẹo: Hãy cố hiểu rằng khi cảm giác, ý chí của bạn về một vấn đề mạnh mẽ thế nào thì với bạn đời của bạn cũng như vậy. Cứ cố đối đầu nhau thì chỉ u đầu mẻ trán, gây những tổn thương ngoài mong muốn cho cả hai bên; vậy nên hãy ghi nhớ đặt mình vào vị trí của người khác, dùng chính cảm giác của mình để thấu hiểu “đối phương” và bình tĩnh tìm ra cách thỏa hiệp.

Con trưởng – con thứ

Sự kết hợp này nhìn chung là ổn, nhưng người con thứ có thể có xu hướng nhún mình, nhường nhịn rốt cuộc dẫn đến nguy cơ từ bỏ giấc mơ riêng. Tất nhiên, chuyện này cũng tùy thuộc vào mức độ lấn áp của “một nửa” là con trưởng, và việc “một nửa” là con giữa linh động đến đâu. Hãy nhớ rằng còn có những yếu tố có thể tác động như giới tính và khoảng cách tuổi: với những anh chị em sàn sàn tuổi nhau, tính cách “trưởng – thứ – út” sẽ rõ rệt hơn so với những anh chị em cách nhau nhiều tuổi.

Mẹo: Nếu bạn là con thứ, hãy dùng khả năng thỏa hiệp của mình để quyết định điều gì bạn có thể để cho “một nửa” thích quyền lực của mình quyết định, và điều gì bạn sẽ can thiệp vào. Bạn là người có thể điều chỉnh để đấu tranh hay từ bỏ!

Con trưởng – con út

Với sự kết hợp này, người là con út nhận được sự chăm sóc, còn người là con trưởng sẽ chẳng bị ai tranh giành quyền lực. Những người là con út trong nhà thường cần được quan tâm, chú ý, trong khi đó những người là con trưởng vốn đã có một khoảng thời gian là độc tôn trong nhà không cần tìm kiếm điều đó nữa.

Mẹo: Có những tính cách nghe như trái ngược nhưng như phân tích, các bạn hoàn toàn có thể hòa hợp và bổ sung cho nhau. Nếu kết hôn với một người là con út, đừng xem thường, chê bai, quy kết tất cả những gì bạn thấy và ngứa mắt như sự thiếu trách nhiệm; thay vào đó, hãy cùng chồng mình khám phá, đi chơi, học cách tận hưởng cuộc sống. Ngược lại, nếu bạn là con út và kết hôn với người là con trưởng, bạn có thể học được nhiều điều từ sự chín chắn và nghiêm túc của bạn đời của mình.

Con thứ – con thứ

Những người nhạy cảm, khéo léo thỏa hiệp khi cùng ở bên nhau có vẻ như là một sự kết hợp hạnh phúc lý tưởng. Tuy nhiên, nếu hai bạn đều thuộc tuýp giữ kẽ thì có thể sẽ cảm thấy khó khăn khi duy trì giao tiếp với nhau.

Mẹo: Hãy thường xuyên và thẳng thắn trao đổi, tâm sự với nhau về các vấn đề trên trời dưới biển, từ chuyện tiền nong đến con cái, nhà cửa đến công việc, động viên nhau theo đuổi ước mơ riêng kẻo những nhu cầu cá nhân của các bạn sẽ cùng bị chìm theo sự hi sinh bất tận.

Con út – con thứ

Nói chung, những người con thứ thường không gặp phải nhiều khó khăn trong việc có được mối quan hệ hòa thuận, nhưng sự kết hợp này cũng có thể có vài vấn đề. Đó là bởi vì người con thứ linh hoạt thường bị cuốn theo phong cách của người khác. Một người con thứ có em nhỏ hơn nhiều tuổi thường có xu hướng cư xử như con út, còn nếu có anh chị lớn hơn nhiều tuổi thì có thể có xu hướng như con đầu.

Mẹo: Hãy ngẫm nghĩ xem nếu bạn là con thứ, bạn nghiêng về xu hướng kiểm soát hơn hay về hướng trẻ con nhiều hơn để có thể áp dụng đúng “phương pháp điều trị”.

Con út – con út

Cặp đôi này sẽ cùng nhau vui đùa, mạo hiểm, vô tư vô lo. Vấn đề ở đây là không có người muốn đứng ra gánh vác trách nhiệm gia đình, quản lý tài chính hay đưa ra những quyết định quan trọng. Và sau khi có con, các bạn lại phải đối mặt với một vấn đề đau đầu khác: cả hai đều thích làm bạn của con hơn chứ không muốn làm bố mẹ với trách nhiệm phải nghiêm túc và nghiêm khắc dạy con, và điều này có thể dẫn đến một số bất hòa.

Mẹo: Hãy cùng nhìn nhận xem mỗi người giỏi những việc gì để phân công lao động, chia nhau chịu trách nhiệm chính với từng lĩnh vực trong nhà thay vì đùn đẩy nhau hoặc nghĩ rằng sẽ có một cô Tấm hiện ra nhặt thóc cho nhà bạn.

Con một – …

Tính cách của những người là con một chưa được nghiên cứu nhiều bằng những vị trí cụ thể trưởng – thứ – út. Phần đông mọi người vẫn cho rằng con một sẽ giống như con trưởng, vì dù sao đi nữa thì họ cũng là đứa con đầu tiên (và duy nhất) của gia đình; nhưng họ chưa bao giờ làm “sếp” với các em nào cả. Con một với con trưởng có thể hợp nhau nếu con một không có quá nhiều tính cách và cách hành xử “con trưởng”. Con một và con út có thể gặp vấn đề nếu như con một không có nhiều kinh nghiệm “đối phó” với những “em bé” của gia đình. Trong khi đó, có lẽ không có gì ngạc nhiên khi con một và con thứ hợp với nhau, vì con thứ đã quen với cả tính cách sếp sòng lẫn mè nheo con nít của “nửa kia” của mình.

Mẹo: Nếu bạn kết hôn với người con một, hãy xem bạn đời của mình nghiêng về phía nào – trưởng hay út – để từ đó nắm được cách ứng xử phù hợp. Và nếu bản thân là con một, bạn có thể sẽ không gặp phải nhiều vấn đề với bạn đời của mình, bất kể người này là con thứ mấy trong gia đình, nếu bạn đã luôn thích có anh chị em.

Thứ bậc trong gia đình và tính cách của con

Webtretho) Vì sao tính cách của các con tôi lại khác nhau đến thế? Làm sao để tôi có thể giúp con phát triển tốt nhất theo cách riêng của bé bây giờ? Hai câu hỏi lớn trên đây của các bậc cha mẹ dường như dẫn đến cùng một đầu mối…

Nhưng trước tiên, hãy cùng chúng tôi lắng nghe chia sẻ của một bà mẹ 3 con, Elizabeth Moore:

Mỗi lần đi siêu thị về, Elizabeth luôn muốn các con ra giúp mang đồ vào nhà. Cậu cả Jake, 13 tuổi, luôn là người đầu tiên ra giúp mẹ trong khi cậu út 8 tuổi Sam luôn miệng phàn nàn gì đó. Và trong lúc ấy thì cậu giữa 10 tuổi, Ben, còn hiếm khi ra được khỏi nhà. “Ben cứ phải cắm cúi đi tìm giày, đến lúc tìm được rồi thì đồ cũng đã chuyển xong,” người mẹ đến từ New Jersey, Hoa Kỳ, nhận xét. “Tôi thật sự ngạc nhiên khi chúng lại có thể khác nhau nhiều đến vậy.”

Tại sao ba đứa trẻ cùng cha mẹ, cùng sống dưới một mái nhà, lại phát triển tính cách khác biệt như thế? Một nguyên nhân quan trọng có vẻ là thứ bậc trong gia đình. Các chuyên gia tin rằng thứ bậc của đứa trẻ trong gia đình có liên quan mật thiết đến những sở thích của chúng, điểm số chúng đạt được ở trường và số tiền chúng có thể kiếm được khi trưởng thành.

Tuy đây không phải là yếu tố duy nhất ảnh hưởng đến việc đứa trẻ sẽ trở nên thế nào khi lớn lên, nhưng nếu nghĩ kỹ lại, ta có thể từ đó hiểu được thêm về tính cách của con mình, và giúp chúng thành công theo cách riêng của chúng.

Con đầu lòng

Một số ngôi sao là con đầu lòng: Zac Efron, Beyoncé Knowles, Dakota Fanning…

Sức mạnh bẩm sinh.

Con đầu lòng thường là trung tâm của sự chú ý. Theo một nghiên cứu của đại học Brigham Young, Utah, Hoa Kỳ, thì con trưởng trong gia đình thường có ít nhất 3.000 giờ “chất lượng độc quyền” với bố mẹ nhiều hơn đứa em kế của mình. “Các bậc cha mẹ thường dành nhiều thời gian để đọc sách và giải thích mọi thứ cho con đầu lòng. Nhưng mọi chuyện không còn dễ dàng vậy nữa khi đứa con kế ra đời,” tiến sĩ Frank Farley, người đã có hàng thập niên nghiên cứu về nhân cách và sự phát triển của con người, cho biết. “Sự tập trung hoàn toàn đó có thể giải thích vì sao con đầu lòng thường có khuynh hướng vượt hơn mong đợi.”

Ngoài việc thường đạt điểm cao hơn trong các bài kiểm tra IQ và được giáo dục nhiều hơn các em mình, con đầu lòng cũng có xu hướng kiếm được nhiều tiền hơn (theo điều tra của CareerBuilder.com, thu nhập chênh lệch có thể nhiều hơn 100.000$ mỗi năm)

Những thử thách thường gặp.

Thành công nào cũng có giá của nó, con đầu lòng thường có khuynh hướng thuộc về nhóm tính cách A – những người không bao giờ cho phép mình nghỉ ngơi. Theo Tiến sĩ Michelle P. Maidenberg, nhà tâm lý trị liệu ở New York, thì: “họ luôn có một nỗi sợ cực độ về thất bại, những gì đạt được không bao giờ là đủ với họ”. Và bởi vì luôn lo sợ mắc phải sai lầm, những đứa trẻ là con trưởng thường có xu hướng “hơi bị” nghiêm túc, cứng nhắc, không thích sự thay đổi và rất khó để chịu bước khỏi vùng an toàn của mình.

Thêm vào đó, vì luôn phải mang nhiều trách nhiệm ở nhà – dù là trong việc nhà hay trông em – con đầu lòng thường nhận trách nhiệm rất nhanh chóng (và có thể tỏ ra ít nhiều hống hách, áp đặt). Gánh nặng này có thể dẫn đến sự quá tải cho đứa trẻ vốn đã bị áp lực phải trở nên hoàn hảo. “Tôi phải liên tục nhắc Possy, đứa con gái 9 tuổi của mình, rằng tôi mới là mẹ, tôi mới là người phải lo cho mọi người khác,” Julie Cole, một bà mẹ sáu con đến từ Burlington Ontario, cho biết. “Tôi thực sự có thể tin tưởng con mình; không quá khó để trao trách nhiệm cho Possy nhưng tôi cũng không muốn bé trở nên quá già dặn.”

Vậy bố mẹ nên làm gì?

Con đầu lòng luôn nhận được lời động viên cho những thành công của mình, nhưng chúng cũng cần biết nếu không thành công thì cũng không sao cả. Hãy kể cho đứa con lớn của bạn nghe lúc bạn bị điểm kém, không đạt thành tích tốt khi thi đấu thể thao hoặc khi bị sa thải trong công việc đầu tiên – nói chung là bất kỳ tình huống nào mà bạn đã cố gắng rất nhiều nhưng mọi thứ không diễn ra như mong đợi; nhấn mạnh vì sao mọi thứ cuối cùng cũng vẫn ổn và bạn đã học được gì từ những sai lầm đó.

Hãy giúp bé hiểu rằng một vài thất bại không phải đồng nghĩa với mọi chuyện đã kết thúc, thậm chí đôi khi đó lại còn là điều tốt, bạn nhé.

Con út

Một số ngôi sao là con út: Cameon Diaz, Prince Harry, Blake Lively…

Sức mạnh bẩm sinh

Nhìn chung, con út thường không phải là đứa khỏe mạnh nhất cũng không thông minh nhất, vì thế chúng phải tự tạo ra cách để thu hút sự chú ý. Những đứa trẻ là con út thường dễ thương bẩm sinh với tính cách hướng ngoại và hòa đồng; chúng cũng thường có vị trí nổi bật nhờ tính ưa phiêu lưu của mình. Những đứa trẻ được sinh ra sau cùng trong gia đình thường có thái độ rất thoáng trước những trải nghiệm bất thường và thường liều lĩnh hơn các anh chị.

Những thử thách thường gặp.

Con út thường có cảm nhận “những việc mình làm không có gì quan trọng”. Hầu như mọi dấu mốc sáng ngời trong cuộc đời của một đứa trẻ – như biết nói tiếng đầu tiên, biết đọc chữ đầu tiên, biết đi xe đạp… – đều đã được không con trưởng thì cũng con thứ thực hiện. Vậy nên các bậc phụ huynh thường có xu hướng phản ứng kém hào hứng hơn trước những thành tựu của con út, thậm chí đôi lúc còn tự hỏi “sao mãi đến bây giờ mới biết…”
Bên cạnh đó, những đứa con út cũng thường “tự nhiên” học được cách lợi dụng vai trò ”em bé bỏng” để vận động người khác làm theo ý mình. Các bậc cha mẹ, anh chị thường tỏ ra chiều chuộng đứa em út, và kết quả: đây chính là đối tượng khó đưa vào khuôn khổ nhất!

Vậy bố mẹ nên làm gì?

Việc chiều chuộng quá mức về lâu về dài có thể dẫn đến hậu quả là bé sẽ trở nên phụ thuộc vào người khác và không sẵn sàng bước vào đời. Vì thế, đừng đánh giá con bạn quá thấp. Những đứa con út là thần trốn việc nhà và thường được cho là “quá nhỏ” để có thể tham gia phụ giúp gì đó; nhưng ngay cả một đứa bé 2 tuổi cũng đã có thể làm tốt các việc như dọn dẹp đồ chơi rồi (hãy nhớ lại xem bạn đã huấn luyện đứa con đầu của mình thế nào). “Hãy đặt ra vài quy định thích hợp mà tất cả, từ lớn đến nhỏ, đều phải tuân theo,” tiến sĩ Maidenberg khuyên. “Nếu không buộc được các con phải làm theo nội quy, bạn thật sự không thể nổi giận khi chúng vi phạm đâu.”

Con giữa

Một số ngôi sao là con giữa: Anne Hathaway, Joe Jonas, Owen Wilson…

Sức mạnh bẩm sinh

Con giữa thường thuộc dạng “gió chiều nào xuôi chiều ấy”. Khi một đứa em gái hay em trai ra đời, đứa trẻ buộc phải học cách liên tục đàm phán và thỏa hiệp để có thể hòa hợp được với tất cả mọi người; vậy nên không có gì ngạc nhiên khi những đứa con giữa thường đạt điểm cao hơn các anh chị em của mình trong bài kiểm tra về tính dễ chịu.

Vì ít được chú ý ở nhà nên con thứ cũng thường có những mối gắn kết rất chặt với bạn bè và ít gắn bó với gia đình hơn anh chị em của mình. “Chúng thường là người đầu tiên đi du lịch với gia đình khác hoặc ngủ lại nhà bạn,” tiến sĩ Linda Dunlap, giáo sư đại học Marist College, New York, cho biết. Tracie Chuisano, mẹ của 3 đứa trẻ đến từ Wilmington, Bắc California, cũng nhận thấy những điểm này ở con trai giữa của mình. “Tôi cho cháu ngủ lại nhà bạn ngay từ hồi mới lớp 2, dù vẫn nghĩ rằng anh cháu vẫn còn quá nhỏ để làm điều đó.”

Những thử thách thường gặp

Con giữa đã là em bé của cả nhà cho đến khi bị “truất ngôi”. Thật không may là chúng thường nhận biết được rất tinh rằng mình ít được bố mẹ quan tâm bằng những “kẻ tiên phong” là các anh chị hay những đứa con út bé bỏng; chúng cảm thấy yêu cầu và mong muốn của mình bị lơ đi, cảm thấy mình không được đánh giá cao. Sự phàn nàn này không phải là không có cơ sở: một điều tra của trangTheBabyWebsite.com cho thấy 1/3 các bậc cha mẹ có 3 con thừa nhận họ ít chú ý đến đứa con giữa bằng con đầu hay con út.

Quả thật, con thứ trong gia đình là một vị trí không dễ dàng chút nào. Cũng vì thế, chúng rất dễ bị “lạc” ra ngoài.

Vậy bố mẹ nên làm gì?

Hãy tìm cách giúp những đứa con thứ ra trước trung tâm chú ý. Điều phàn nàn lớn nhất thường gặp ở con giữa là chúng không được “lắng nghe” trong gia đình, nhưng chỉ cần những hành động rất đơn giản của mọi người, như để chúng chọn nhà hàng hoặc bộ phim mà cả nhà sẽ cùng đi xem, điều đó đã có thể có ý nghĩa rất lớn. “Rất nhiều lần những đứa con thứ phải chiều theo ý của anh chị và em của mình,” tiến sĩ Maidenberg nói. “Vì thế hãy làm thế nào để con cảm thấy được tôn trọng.”

Các trường hợp đặc biệt

Chỉ một trên đời!

Bạn từng nghe nói con một khi lớn lên thường trở nên ích kỷ và lạc lõng với xã hội. Nhưng theo tiến sĩ Frank Sulloway, điều này không đúng, “Những đứa trẻ là con một có thể học kỹ năng nhân bản từ cha mẹ và các bạn cùng lứa.” Thật ra, hầu hết con một khi lớn lên đều có những đặc điểm giống với con đầu lòng: tham vọng, ăn nói lưu loát; và vì có nhiều thời gian ở bên cha mẹ, con một cũng có thể tương tác thoải mái với người lớn.
Tuy nhiên, mặt trái của việc là con một đó là bé thường gặp phải một số khó khăn với bạn cùng trang lứa. Vậy nên bố mẹ hãy bảo đảm cho con dành đủ thời gian chơi với bạn bè, hãy đăng ký cho con tham gia vào các sân chơi, đội nhóm thể thao hoặc các hoạt động có tổ chức khác, bạn nhé.

Hạnh phúc nhân đôi

Thậm chí ngay cả khi có các anh chị em khác thì các cặp sinh đôi (hay sinh ba, tư) thường cùng lớn lên như một thực thể đồng nhất – vì đó là cách người khác nhìn chúng. Trong cái thực thể ấy có sự phân định lớn nhỏ rõ ràng, đứa trẻ được sinh ra trước thường hành xử như anh chị lớn, trong khi đứa sinh sau sẽ có những tính cách như em nhỏ; tuy vậy nói chung mọi người vẫn nhắc đến những đứa trẻ này là “cặp sinh đôi” chứ ít khi tách riêng ra. Điều ấy có thể là nguồn gốc của những khó khăn, rắc rối gặp phải khi cặp sinh đôi này lớn lên và có những hướng đi riêng để khắc họa tính cách của mình.

Vì thế, hãy khuyến khích cặp sinh đôi của bạn phát triển đam mê riêng. Dù chúng thích làm mọi thứ cùng nhau nhưng hãy tạo điều kiện để mỗi đứa trẻ phát triển sở thích và tính cách riêng, điều này quan trọng lắm đấy, bạn nhé.