Theo phóng viên TTXVN tại Phnom Penh, tại cuộc họp báo chiều 20/7, thay mặt nước Chủ tịch ASEAN, Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Ngoại giao Campuchia Hor Namhong đã công bố "Nguyên tắc 6 điểm của ASEAN về vấn đề Biển Đông."


Bộ trưởng Ngoại giao Hor Namhong cho biết theo kết quả tham vấn giữa các Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN, các Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN đã tái khẳng định cam kết của các nước thành viên như sau:

1. Thực hiện đầy đủ Tuyên bố về cách ứng xử của các bên tại Biển Đông (DOC).

2. Hướng dẫn thực hiện DOC (2011).

3. Sớm đạt được Bộ quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC).

4. Hoàn toàn tôn trọng các nguyên tắc đã được thừa nhận của Luật pháp quốc tế, trong đó có Công ước Liên hợp quốc về Luật biển 1982 (UNCLOS).

5. Các bên tiếp tục kiềm chế và không sử dụng bạo lực.

6. Giải quyết hòa bình các tranh chấp, phù hợp với các nguyên tắc đã được thừa nhận của Luật pháp quốc tế, trong đó có Công ước Liên hợp quốc về Luật biển 1982 (UNCLOS).

Các Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN quyết tâm tăng cường tham vấn trong ASEAN nhằm thúc đẩy những nguyên tắc nói trên, nhất quán với Hiệp ước Thân thiện và Hợp tác ở Đông Nam Á (1976) và Hiến chương ASEAN (2008).

Thông báo trên của ASEAN được đưa ra sau khi Hội nghị Ngoại trưởng ASEAN lần thứ 45 diễn ra tại Phnom Penh kết thúc ngày 13/7 đã không ra được Thông cáo chung do bất đồng về việc đề cập tranh chấp ở Biển Đông, trong đó nước chủ nhà Campuchia không đồng ý thể hiện trong Thông cáo chung việc Philippines và Việt Nam đã nêu vấn đề này tại các hội nghị.

Ông Hor Namhong cho biết đây là kết quả tham vấn giữa các Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN sau khi Ngoại trưởng Indonesia Marty Natalegawa thực hiện hoạt động ngoại giao con thoi gặp các ngoại trưởng ASEAN, trong đó có các cuộc gặp trực tiếp các ngoại trưởng Philippines, Việt Nam và Campuchia để thống nhất nguyên tắc chung về vấn đề này.

Nhìn lại “sự kiện” không đưa ra được Tuyên bố chung của Hội nghị ngoại trưởng ASEAN 13/7/2012 vừa rồi cũng chưa chắc chỉ gây ra ảnh hưởng tiêu cực. Mà ít nhất, “thất bại lần đầu tiên trong lịch sử 45 năm thành lập ASEAN” vừa qua cũng mang lại một số tác động tương đối tích cực khi xem xét cùng với sự ra đời của Nguyên tắc 6 điểm về Biển Đông ngay sau đó.

Đầu tiên, nó là lời cảnh báo về vấn đề duy trì sự ổn định và lợi ích của các thành viên ASEAN, cụ thể ở đây là Campuchia, mở rộng ra thêm nữa là các quốc gia có quan hệ tốt với Trung Quốc như Myanmar hay Thái Lan. Trung Quốc hiện là nước đầu tư nhiều nhất vào Campuchia mà không cần bất cứ yêu cầu hay điều kiện nào, cả hai cũng đang nỗ lực thúc đẩy quan hệ “đối tác chiến lược”. Do đó việc ủng hộ Philippines và Việt Nam trong vấn đề Biển Đông cũng gần như chống lại Trung Quốc, mà tranh chấp này lại không liên quan trực tiếp đến lợi ích của Campuchia thì rõ ràng là không phải là lựa chọn ưu tiên của nước này.

Hơn nữa hành động của Campuchia cũng đã phần nào xoa dịu tạm thời phía Trung Quốc, sau này nếu Campuchia ủng hộ ASEAN trong vấn đề COC thì cũng dễ đối phó với Trung Quốc hơn vì chắc rằng Campuchia sẽ phải chịu sức ép rất lớn từ các thành viên ASEAN khác. Và việc ra đời của Nguyên tắc 6 điểm liên quan trực tiếp vấn đề Biển Đông đã phần nào thể hiện việc Campuchia không hề chống lại ASEAN trong vấn đề cốt lõi hiện nay. Không đưa ra Tuyên bố chung nhưng vẫn thống nhất được Nguyên tắc 6 điểm về Biển Đông rõ ràng là một giải pháp của “cái tốt bậc nhì”, giúp giải quyết được sức ép cho Campuchia, nhưng vẫn giữ được sự thống nhất của ASEAN trong tình hình căng thẳng.

Tác động tích cực thứ hai là đảm bảo nguyên tắc không can thiệp, không áp đặt và tính đồng thuận cao của ASEAN. Đây là những nguyên tắc đã đảm bảo cho uy tín và thành công của ASEAN trong vai trò trung tâm điều phối và cửa ngõ của khu vực châu Á – Thái Bình Dương thông qua các diễn đàn đa phương như ARF, EAS, APEC, ADMM+,… Ngay cả khi chỉ có một nước phản đối, các nước khác cũng không áp đặt, và dù không đưa ra Tuyên bố chung, nhưng với vấn đề Biển Đông, vốn quan trọng hơn, các nước ASEAN vẫn giữ được sự thống nhất của mình khi đưa ra Nguyên tắc 6 điểm từ đó đảm bảo uy tín và vị thế trung tâm điều phối của ASEAN không bị phá vỡ.

Thứ ba, đây là bài học để ASEAN nhìn nhận lại những thiếu sót và cẩn thận hơn trong những bước đi tiếp theo. Vấn đề Biển Đông nên được giải quyết từng bước một, chậm mà chắc, lấy việc xây dựng COC làm nền tảng, không nên quá tập trung vào các vấn đề không mang tính cốt lõi. Đây cũng là bài học không chỉ cho ASEAN mà còn cho các cường quốc khác, khi cần nỗ lực phát triển chung cho cả khối, chứ không chỉ một vài nước, để thể hiện cho các nước cùng thấy được lợi ích của mình. Việc Campuchia và Myanmar có quan hệ chặt chẽ với Trung Quốc cũng là vì hai nước này nhận đầu tư từ Trung Quốc nhiều nhất. Nếu giao thương hay kinh tế khu vực Biển Đông phát triển nhưng thương mại và đầu tư vào nước họ từ các nước khác vẫn không tăng thì hai quốc gia này sẽ không thấy được lợi ích của họ tại Biển Đông.

Vậy nên, việc không đưa ra được Tuyên bố chung nhưng ngay sau đó lại đưa ra Nguyên tắc 6 điểm là một bước đi thể hiện sự thống nhất về mặt chính trị. Mặc dù vẫn còn một số khác biệt về vấn đề quan tâm, nhưng ASEAN đã thống nhất cho vấn đề Biển Đông và vẫn sẵn sàng để đàm phán COC như lộ trình vào tháng 9 tới. Việc không đưa ra Tuyên bố chung không ảnh hưởng lớn đến cục diện tranh chấp Biển Đông, nhưng vẫn mang lại khá nhiều tác động tích cực và Nguyên tắc 6 điểm đưa ra ngay sau đó đã thể hiện rất rõ ràng quan điểm thống nhất của ASEAN về cách thức giải quyết vấn đề Biển Đông và đảm bảo tính liên tục của quá trình đàm phán COC. Việc đưa ra Tuyên bố chung chỉ mang tính đơn phương của ASEAN, nhưng sự đồng thuận về Nguyên tắc 6 điểm trên Biển Đông sẽ giúp đa phương hóa vấn đề Biển Đông hiệu quả.

Vấn đề đặt ra cho COC sẽ là việc tạo nhóm nước điều phối chủ yếu trong quá trình đàm phán để vẫn giữ được sự đồng thuận chung, trong khi có thể tránh được “tai nạn” tương tự như không đưa ra Tuyên bố chung vừa qua. Việt Nam, Indonesia, Philippines, Singapore, Malaysia và cả Thái Lan sẽ là nhóm điều phối hiệu quả do quan điểm khá tương đồng về vấn đề Biển Đông do sức nặng chính trị và có những lợi ích tương đồng. Chỉ khi nào ASEAN giữ được sự đoàn kết nhất định trong vấn đề Biển Đông thì khi đó mới có thể hy vọng về một COC trong tương lai gần sắp tới.