Arkady Yurievich Volozh đang có tâm trạng tốt. Đó là vào ngày 11/2, sinh nhật ông, và vị tỷ phú 58 tuổi, đồng sáng lập kiêm CEO của Yandex, gã khổng lồ công nghệ Nga, đang nói chuyện trong chiếc ô tô của mình ở Tel Aviv, nội dung xoay quanh cha ông - một nhà địa chất dầu mỏ hơn 80 tuổi, người từng phát hiện ra dầu ở Israel.

Trong hơn 20 năm, Yandex (tiếng Nga: Яндекс) nổi tiếng là “Google của Nga”: khởi đầu là một bộ máy tìm kiếm vào năm 1997, và cho đến nay vẫn nắm giữ hơn 60% thị phần thị trường tìm kiếm tại nga. Nhưng trong thập kỷ vừa qua, công ty này đã trở thành một cái tên quen thuộc trong mọi gia đình Nga không phải chỉ nhờ tìm kiếm. Yandex Music là dịch vụ stream nhạc trả phí hàng đầu quốc gia này, và Yandex Taxi là lựa chọn số 1 khi nhắc đến ứng dụng gọi xe. Hàng triệu người Nga sử dụng Yandex Navigator, Yandex Market, Yandex News, và Yoo Money (trước đây là Yandex Wallet) để đáp ứng nhiều nhu cầu trong cuộc sống thường ngày, từ đi lại, mua sắm trực tuyến, đọc tin tức, đến tiêu tiền.


Volozh mới chỉ bắt đầu đưa đứa con tinh thần của mình ra thị trường phương Tây. Yandex Taxi đã thành lập một liên doanh với Uber vào năm 2017 và năm 2020, Yandex bắt đầu thử nghiệm xe tự lái tại Ann Arbor, Michigan (Mỹ). Năm ngoái, Yandex Rover, một con robot 6 bánh, bắt đầu đi vào hoạt động, đảm nhiệm giao nhận thức ăn đến các đại học ở Arizona và Ohio thông qua mối quan hệ hợp tác với Grubhub, và dự kiến sẽ mở rộng ra 250 đại học khác tại Mỹ. Yandex còn tung ra dịch vụ chuyển phát ở London và Paris. Tính đến cuối tháng 3/2022, vốn hóa thị trường của Yandex là 16 tỷ USD, và khoảng 85% tổng số cổ phiếu của hãng được giao dịch tại Mỹ.

Hầu hết trong số 18.000 nhân viên của Yandex vẫn làm việc tại trụ sở chính của công ty ở Moscow. Nhưng Arkady thì chủ yếu sống với gia đình ở Israel. Từ nhiều năm qua, Israel đã là trung tâm nghiên cứu và phát triển các sản phẩm mới của công ty, đặc biệt là trên lĩnh vực vận tải, một lĩnh vực mà Yandex có tham vọng bành trướng đến các thị trường châu Âu, Mỹ, và Trung Đông.

Volozh được đánh giá là thuần thục những kỹ năng mà mọi tài phiệt Nga với tham vọng vươn ra toàn cầu cần có: thích nghi với những áp lực từ phía điện Kremlin, trong khi nồng nhiệt chào đón cả những nhà đầu tư chính phủ lẫn các đối tác phương Tây. “Ông ấy không có dáng vẻ của một thương gia” - theo John Boynton, một người Mỹ nằm trong ban quản trị của Yandex cho biết. Nói một cách ngắn gọn, ông trái ngược với những đại gia Nga có tiếng tăm trên trường chính trị. “Ông ấy giống như một tay sành công nghệ hơn là một ông chủ doanh nghiệp” - theo Esther Dyson, nhà đầu tư thiên thần người Mỹ, thành viên ban quản trị Yandex. Tại một quốc gia với nguồn dầu mỏ dồi dào và xuất khẩu dầu là một trong những trụ cột của nền kinh tế, Volozh là một người có tầm nhìn kiên định đối với ngành công nghệ, luôn hướng đến những thành tựu có thể đạt được trong tương lai - từ tìm kiếm ngôn ngữ tự nhiên, cho đến phương tiện tự hành - và tin rằng cộng đồng công nghệ Nga sẽ chung tay xây dựng nên những công nghệ đặc sắc đó.


Khuynh hướng của ông là giữ Yandex tránh xa chính trị. Nhưng điều đó dường như bất khả thi. Vào một buổi sáng ngày 24/2, bộ phận PR của Yandex bắt đầu thông báo hủy bỏ mọi cuộc gặp đã được lên kế hoạch từ trước của Volozh, với lý do “những sự kiện vượt ngoài tầm kiểm soát” của họ “dẫn đến tình hình bất ổn nghiêm trọng”. Vài giờ trước đó, Tổng thống Nga Putin đã phát động chiến dịch quân sự đặc biệt tại Ukraine. “Bất ổn” là từ miêu tả chính xác tương lai sống còn mà Volozh, Yandex, và mọi người trong cộng đồng công nghệ Nga đột nhiên phải đối mặt. Đến chiều hôm đó, giá cổ phiếu của Yandex đã giảm hơn một nửa. Những ngày tiếp theo, Uber công bố 3 lãnh đạo trong ban quản trị của Yandex Taxi sẽ từ chức ngay lập tức, và bộ trưởng vận tải của Lithuania thì yêu cầu Google và Apple xóa bỏ ứng dụng taxi này khỏi các nền tảng của họ.

Trong khi cánh cửa đến phương Tây bị đóng sầm lại, thì tại quê nhà Nga, nội bộ Yandex cũng gặp vấn đề. Vào ngày 1/3, Lev Gershenzon, cựu lãnh đạo bộ phận tin tức của công ty, đăng tải một đoạn note đầy vẻ thống khổ trên Facebook trách móc các cựu đồng nghiệp: “Yandex ngày nay là công cụ quan trọng để che giấu thông tin về chiến tranh”. “Ít nhất 30 triệu người dùng Nga” của trang tin tức Yandex “thấy rằng chẳng có cuộc chiến nào, không có binh sỹ Nga nào thiệt mạng, không có thường dân nào thương vong vì xung đột”. Bài viết này còn đính kèm một ảnh chụp màn hình trang chủ Yandex ngày hôm đó, với câu chuyện nổi bật là bộ trưởng quốc phòng Nga Sergei Shoigu khẳng định mục tiêu của chiến dịch quân sự đặc biệt tại Ukraine là nhằm bảo vệ nước Nga khỏi những mối đe dọa quân sự từ phương Tây. “Chưa quá muộn để tránh trở thành đồng lõa của một tội ác kinh hoàng. Nếu bạn không thể làm bất kỳ điều gì - hãy nghỉ việc đi” - Gershenzon viết.

Ông này còn khẳng định Volozh “là người chịu trách nhiệm với trang tin tức”, rằng “bây giờ là ngày thứ 7 của cuộc chiến, và chúng ta chưa thấy bất kỳ bài phát biểu nào từ ông ấy”. Tiếp tục trách móc, Gershenzon ai oán: “doanh nhân vĩ đại, người đàn ông tuyệt vời của gia đình, không hiểu trách nhiệm của ông ấy, và điều tồi tệ Yandex đang làm là tham gia cùng - hợp tác cùng - quân đội Nga... Nó khiến tôi phát ốm”.

Khi cuộc chiến tiếp diễn, phía phương Tây loan tin nền kinh tế Nga bắt đầu sụp đổ do những lệnh cấm vận chính họ áp đặt. Vào ngày 3/3, Yandex cảnh báo rằng có thể trễ hạn trả khoản nợ 1,25 tỷ USD. Năm 2020, ngành công nghệ chiếm 8% sàn giao dịch chứng khoán Nga, gần với tỉ lệ trung bình của châu Âu, và Yandex là cái tên dẫn đầu. Nay, vẫn là phương Tây, nói rằng hàng trăm nghìn người Nga đang tìm cách rời khỏi đất nước, nhiều trong số đó là các chuyên gia công nghệ. Tham vọng trở thành một phần quan trọng của nền kinh tế châu Âu và Bắc Mỹ của Nga hiển nhiên cũng bị ảnh hưởng nghiêm trọng. “Tôi tin hoạt động của Yandex tại Nga chết chắc rồi” - Gershenzon nói, bởi theo ông này thì mấu chốt của Yandex “đều dựa vào khả năng chi tiền của người Nga”.

Volozh mất hơn 20 năm để cho thế giới thấy rằng công nghệ đẳng cấp thế giới, tốt ngang ngửa bất kỳ thứ gì do phương Tây tạo nên, hoàn toàn có thể xuất phát từ Nga. Thật vậy, ông nổi tiếng là người luôn phủ nhận những điều mà phương Tây, và gần đây nhất là Tổng thống Mỹ Joe Biden, nói về Nga, rằng nước Nga “chỉ có vũ khí hạt nhân và dầu mỏ, không còn gì khác cả”. Nay, khi Nga đang thực hiện chiến dịch quân sự đặc biệt tại Ukraine, thành quả và khát vọng cả đời ông đang bị đặt trước một thách thức cực lớn.

Sinh năm 1964, Volozh chủ yếu lớn lên tại Almaty, thủ đô của Kazakhstan thời Soviet. Cả cha ông, một nhà địa chất học dầu mỏ, và mẹ ông, một giáo viên âm nhạc, đều là người Do Thái. Vào thập niên 1970, nhiều gia đình Do Thái ở Soviet vì những lý do khác nhau đã tìm mọi cách để có được visa nhằm bắt đầu cuộc sống mới ở phương Tây; Sergey Brin, đồng sáng lập của Google, lúc bấy giờ mới 6 tuổi, đã đến Maryland theo cách như vậy.


Nhưng Volozh thì vẫn ở Soviet, nhập học một ngôi trường dành cho các thiên tài toán học. Đó là nơi ông kết thân với một thiên tài trẻ tuổi khác, Ilya Segalovich. Cả hai đến Moscow để học đại học vào thập niên 1980 - Volozh học ở một học viện dầu mỏ và khí đốt, trong khi Segalovich thì học viện mỏ địa chất. Volozh tốt nghiệp với bằng toán học ứng dụng, và cùng với Segalovich, bắt đầu lập ra hàng loạt công ty công nghệ thông tin nhỏ.

Trong thập niên 1990, nền kinh tế tư nhân hóa mới chớm nở thời hậu Soviet bắt đầu thành hình, chủ yếu nằm trong tay một nhóm các đầu sỏ chính trị lâu năm. Nhiều trong số đó có mối liên hệ khăng khít với ông chủ Kremlin lúc bấy giờ là Boris Yeltsin, và tìm cách tích lũy tài sản thông qua những chương trình đấu giá tư hữu hóa. Volozh và Segalovich giống với các nhà sáng lập của một startup nhỏ lẻ ở Thung lũng Silicon hơn: họ mày mò tìm hiểu và thử nghiệm tiềm năng thương mại hoàn toàn khả thi nhưng chưa được chứng minh của internet.

Bắt đầu từ khoảng năm 1993, bộ đôi đặt mục tiêu xây dựng một chương trình tìm kiếm kỹ thuật số dành cho các bằng sáng chế khoa học, Kinh thánh, và văn học kinh điển của Nga. Tên gọi của nó, theo lịch sử của công ty, được đưa ra sau khi Volozh và Segalovich “suy nghĩ đến những từ ‘tìm kiếm’ (search) và ‘chỉ mục’ (index)”. Họ đề xuất tên gọi Яndex, một cách viết tắt của “yet another indexer” (lại một hệ thống lập chỉ mục khác), và không lâu sau đó thì mở rộng phần mềm để tìm kiếm toàn bộ mạng lưới internet tại Nga, lúc bấy giờ có khoảng 5.000 trang web và 4Gb văn bản. Bộ máy tìm kiếm của họ chính thức ra mắt vào tháng 9/1997, “gần một năm trước Google” - Volozh tự hào nói.

Dù nền kinh tế Nga những năm 1990 vô cùng hỗn loạn, vẫn có nhiều nhà đầu tư phương Tây tập trung về đây. Năm 2000, công ty cổ phần tư nhân Baring Vostok, sáng lập bởi doanh nhân Mỹ Michael Calvey, đầu tư 5 triệu USD vào Yandex - vừa đủ để nắm giữ 35% cổ phần. Vào thời điểm đó, Yandex chỉ đạt doanh thu thường niên 72.000 USD và lỗ 2 triệu USD mỗi năm.

Đến năm 2003, thế giới công nghệ toàn cầu đã thấy rõ sức mạnh tìm kiếm của Yandex, đặc biệt trong việc xử lý ngôn ngữ tự nhiên và tính toán khoảng cách giữa các từ khóa tìm kiếm. Năm đó, các nhà sáng lập Google là Brin và Larry Page đã đến gặp Volozh và Segalovich ở Moscow, hứa hẹn mua lại Yandex với giá 100 triệu USD. Đó là một lời mời gọi đầy cám dỗ, nhưng bộ đôi quyết định tiếp tục nắm quyền kiểm soát công ty của mình thay vì đầu quân cho Google. Khi Google tìm cách xâm nhập thị trường Nga vài năm sau đó, Yandex vẫn tỏ ra nhỉnh hơn một bậc về khả năng xử lý tiếng Nga, khi mà trong ngôn ngữ này, một từ có thể có nhiều âm cuối khác nhau.

Đến năm 2009, Yandex nắm giữ 56% thị phần thị trường tìm kiếm tiếng Nga, hơn gấp đôi thị phần của Google. Nền kinh tế Nga đã ổn định, và doanh thu quảng cáo bắt đầu đổ vào két sắt công ty. Yandex nhanh chóng mở rộng sang mảng email, bản đồ, mua sắm trực tuyến, và dịch vụ chặn spam Spamooborona. Một sự thật trong tuyên bố của Volozh mà lúc này ai cũng phải thừa nhận là: không một công ty nào khác trên thế giới, ngoài Yandex, có thể cạnh tranh với Google và vẫn sống tốt, và đánh bại luôn cả họ.

Yandex phát triển mạnh mẽ một phần còn bởi chiếm được cảm tình từ Vladimir Putin, người trở thành Tổng thống Nga vào cuối năm 1999. Volozh và Segalovich thậm chí còn giúp Putin xây dựng hình ảnh trong mắt công chúng Nga. Năm 2006, Yandex tổ chức một buổi trò chuyện trực tiếp với tổng thống, phát sóng trên toàn quốc. Một người tham gia hỏi Putin rằng: “Lần đầu ngài quan hệ là lúc nào?”. Tổng thống đáp rằng, “Tôi không nhớ, nhưng chắc chắn có nhớ lần cuối”.

Dẫu vậy, vẫn có những lúc bất đồng quan điểm xảy ra, và dù Volozh và Segalovich đều không mặn mà với chính trị, họ phản ứng khác nhau đối với những nỗ lực của Kremlin nhằm kiểm soát nền chính trị Nga. Năm 2011, Segalovich tham gia tuần hành phản đối kết quả bầu cử quốc hội; một số nhân viên Yandex cũng đi cùng ông. Volozh lựa chọn đứng ngoài cuộc, khuyến khích mọi người không chính trị hóa Yandex.

Sự khác biệt giữa họ còn liên quan đến vai trò tại công ty; Segalovich là giám đốc công nghệ (CTO), Volozh là CEO. Công việc của Volozh là phụ trách chiến lược kinh doanh và phát triển những mối quan hệ cá nhân với các quan chức Kramlin (Alexander Voloshin, cựu chánh văn phòng của Putin, nằm trong ban quản trị Yandex). Những mối quan hệ như vậy mang lại lợi ích khi Yandex cần giúp đỡ chống lại một nỗ lực chiếm đoạt công ty vào năm 2008 bởi một đầu sỏ chính trị trên lĩnh vực kim loại, Alisher Usmanov, người lúc bấy giờ đang tìm cách lấn sân sang công nghệ.


Năm 2011, Yandex gọi vốn được 1,3 tỷ USD trong đợt IPO ở sàn Nasdaq - đây cũng là thương vụ IPO lớn nhất bấy giờ, kể từ sau IPO của Google. Peter Loukianoff, một người Mỹ gốc Nga, chủ công ty đầu tư mạo hiểm Almaz Capital, một nhà đầu tư ban đầu của Yandex, nói rằng đó là khoảnh khắc báo hiệu một thời kỳ mới về sáng tạo trí tuệ tại Nga - một thời kỳ mà chính Volozh và Segalovich là những người khai sinh ra. “Nga nay đã có một Steve Jobs và Steve Wozniak” - Loukianoff nói. Và trong bạch thư IPO của mình, Yandex nêu rõ rằng, “những doanh nghiệp lớn tại Nga, như chúng tôi, có thể rất dễ bị ảnh hưởng bởi những hành động với mục đích chính trị”.

Ilya Segalovich được chẩn đoán mắc bệnh ung thư dạ dày vào năm 2012 và mất vào năm 2013 ở tuổi 48, để lại vợ và 5 con nhỏ.

Cái chết của ông đánh dấu sự khởi đầu của một chương mới đối với Volozh, thiếu vắng người bạn thời thơ ấu và đối tác kinh doanh thân cận nhất, và đối với Yandex, thiếu vắng người mà “những chuẩn mực đạo đức của ông đã trở thành chuẩn mực của tất cả chúng ta” - Volozh viết như vậy. Trong một phóng sự trên tờ Moscow Times vào năm 2017, nhà báo người Nga Elizaveta Osetinskaya viết về giai đoạn mới này như sau: “văn hóa công ty của Yandex đã thay đổi khi xu hướng chính trị của Nga dần đi theo con đường bảo thủ và biệt lập”. Đối thủ của Tổng thống Putin, Alexei Navalny, than phiền rằng Yandex News đã ẩn toàn bộ những bản tin liên quan đến ông này khỏi trang chủ. Yandex thì khẳng định “nội dung trang được tự động tạo ra bởi thuật toán”.


Môi trường hoạt động của Yandex cũng ngày một đậm chất chủ nghĩa dân tộc. Năm 2014, nhiều tháng sau khi Tổng thống Ukraine lúc bấy giờ là Fedorovych Yanukovych bị lật đổ, Tổng thống Putin tiến hành chiến dịch quân sự chiếm lại quyền kiểm soát bán đảo Crimea, kéo theo đó là phong trào nổi dậy của lực lượng ly khai ở vùng Donbas thuộc Ukraine.

Tại một hội thảo truyền thông diễn ra vài tuần sau sự kiện Crimea, Tổng thống Putin nói với các phóng viên rằng internet là một “dự án của CIA”, và chỉ ra rằng Yandex “được phát triển với tư tưởng châu Âu”, và việc công ty được đăng ký tại Hà Lan “không chỉ vì lý do thuế mà còn nhiều vấn đề khác nữa”.

Không lâu sau đó, Sergey Petrenko, giám đốc Yandex tại Ukraine, thị trường lớn thứ hai của công ty, từ chức sau khi đăng lên Facebook những nội dung ủng hộ việc “thanh trừng” các phần tử ly khai thân Nga khỏi thành phố Odesa quê ông. Petrenko sau đó tiếp tục đăng lên Facebook trong sự kiện Crimea rằng ông đã “gọi cho Arkady và nói rằng ‘đây là cuộc chiến giữa hai quốc gia của chúng ta, chúng ta cần làm gì đó, chúng ta cần biểu tình và thể hiện quan điểm rằng điều đó không thể tiếp tục, chúng ta có nhóm người dùng lên đến hàng triệu người cần biết điều này” Nhưng, ông viết tiếp, “chẳng có gì xảy ra sau đó cả”.

Vào dịp kỷ niệm 20 năm thành lập công ty vào năm 2017, Tổng thống Putin đã ghé thăm văn phòng của Yandex ở Moscow với vai trò khách mời của Volozh. “Tôi không xích mích với chính quyền” - Volozh nói nhiều tháng trước chuyến thăm đó. “Giống như tôi không phàn nàn chuyện thời tiết vậy”.

Thật vậy, mặc cho ngày càng được Kremlin quan tâm, không khí tại Yandex hầu như vẫn khá thoải mái. “Giống như các công ty công nghệ hàng đầu khác, đội ngũ lãnh đạo Yandex tận hưởng một bầu không khí sáng tạo tự do, ăn mặc tùy ý, làm việc trong những văn phòng không gian mở, và uống cafe trong khi các nhân viên của họ chơi game”


Chuyến thăm của Putin, trong đó ngài Tổng thống có trò chuyện với Alisa, trợ lý giọng nói của Yandex, và xem một buổi biểu diễn công nghệ xe tự lái của Yandex, giống như một đặc ân mà ông dành cho Yandex và Volozh. Ấy thế nhưng, có vẻ Putin vẫn quan ngại về công ty công nghệ lớn nhất đất nước này.

Năm 2019, sau nhiều phiên đàm phán với Kremlin, Yandex triển khai tái cấu trúc quản lý tập đoàn. Theo tin từ tờ The Financial Times, Kremlin ban đầu muốn kiểm soát toàn bộ ban quản trị của Yandex và công ty cổ phần tại Hà Lan của họ. Cuối cùng, phía chính phủ chấp thuận 2 ghế trong ban quản trị, đồng thời nắm một lượng đáng kể cổ phần công ty, đủ để ngăn mọi giao dịch và tạm thời loại bỏ ban quản trị của Yandex trong trường hợp cần thiết.


“Nó như một thỏa thuận với quỷ dữ” - theo Esther Dyson, người gia nhập ban quản trị Yandex vào năm 2006, dù thừa nhận rằng công ty đã minh bạch về toàn bộ quy trình và đã công bố công khai về vấn đề tái cấu trúc. Volozh không thể hiện sự bất mãn với nhà nước, nhưng một số người khẳng định ông không hài lòng với kết quả đàm phán - họ khẳng định nếu Segalovich còn sống, chuyện này sẽ không bao giờ xảy ra. Nhưng Segalovich đã ra đi rồi, và sự can thiệp của chính phủ vào Yandex là chuyện một sớm một chiều sẽ diễn ra.

Lev Gershenzon rời Yandex vào năm 2012, một năm sau IPO, và sử dụng số tiền thu được từ việc bán số cổ phiếu Yandex để thành lập một công ty công nghệ ở Berlin (Đức). Ông ra đi một phần bởi cho rằng Yandex quá tập trung vào thị trường Nga mà phí hoài cơ hội ở nước ngoài. Ông nói rằng công ty “chưa sẵn sàng đánh chiếm các thị trường nước ngoài và đầu tư mở rộng ra toàn cầu”.

Nhưng Gershenzon đã sai. Volozh chậm rãi biến Yandex thành thứ mà ông gọi là một “công ty xuyên khu vực”, mang các sản phẩm đã thành công tại Nga sang các thị trường mà đối thủ cạnh tranh còn yếu. Yandex thành lập văn phòng quốc tế đầu tiên vào năm 2005 tại Ukraine, và tiếp đó là Thổ Nhĩ Kỳ, Kazakhstan và Belarus. Năm 2009, họ thành lập bộ phận đầu tiên tại Mỹ, cụ thể là Yandex Labs ở Palo Alto, cách trụ sở Google 10 phút lái xe. Mục đích của văn phòng này là tuyển dụng 20 kỹ sư (hoặc nhiều hơn) để nghiên cứu và phổ cập những xu hướng mới nhất tại Thung lũng Silicon với Nga.


Giống như nhiều đối thủ ở California, Volozh gần đây tỏ ra hào hứng với vận tải tự hành. Năm 2018, Yandex tung ra “dịch vụ robo-taxi đầu tiên trên thế giới” tại thành phố công nghệ cao Innopolis của Nga. Hơn 4.000 cư dân thành phố này có thể sử dụng taxi không người lái của Yandex hoàn toàn miễn phí. “Mọi thứ dễ tự động hóa nên được tự động hóa” - Volozh nói tại Armenia vào năm 2019.

Năm 2019, tại triển lãm điện tử tiêu dùng thường niên CES ở Las Vegas, Yandex trình diễn phương tiện tự lái của hãng. Và vào năm 2020, công ty đã công bố một phần khu vực Ann Arbor là “địa điểm thử nghiệm hoàn hảo cho những cải tiến trong lĩnh vực vận tải” bởi nơi đây có đầy đủ cơ sở hạ tầng phục vụ nghiên cứu và chế tạo, cùng nhiều nhân tài trẻ tuổi.

Volozh muốn mở rộng Yandex ra toàn cầu theo hướng tập trung vào các đô thị lớn thay vì tấn công thị trường quốc gia. Với các dịch vụ như taxi, scooter, giao nhận thức ăn, và thương mại điện tử, “bạn phân tích thị trường theo từng thành phố” - ông nói như vậy vào tháng 11 năm ngoái. Các thành phố trọng điểm đối với Yandex bao gồm Paris, London, Tel Aviv, và Dubai.

Trong cuộc chạy đua xe tự hành toàn cầu, Yandex đặt cược vào hệ thống cảm biến lidar độc quyền của hãng, vốn được phát triển để thích nghi với điều kiện giao thông dày đặc và phức tạp của Nga, có khả năng tạo ra hình ảnh thời gian thực của con đường dài 500 mét phía trước. Yango Deli, ứng dụng giao nhận trong 15 phút của Yandex, đã được triển khai ở Paris và London. Vào tháng 11/2021, Yandex công bố mối quan hệ đối tác với nhà mạng Middle Eastern để giúp chuỗi tạp hóa toàn cầu của Pháp là Carrefour thực hiện giao nhận hàng hóa đến khách hàng ở Dubai bằng robot tự hành.

Kế hoạch toàn cầu này “rõ ràng được vạch ra bởi Arkady” - theo Ilya Strebulaev, giáo sư tại Trường Kinh doanh Stanford, một thành viên ban quản trị Yandex.


Tuy nhiên, chiến lược này dường như có phần chậm trễ. Các lãnh đạo Yandex nhận ra tiềm năng tăng trưởng của công ty ở Nga có những hạn chế. Đầu tiên, Yandex ngày càng gặp phải nhiều sự cạnh tranh hơn tại thị trường công nghệ trong nước, cụ thể là từ Sberbank (tiếng Nga: Сбербанк), điều hành bởi German Gref, một người thân cận của Putin và là cựu thành viên ban quản trị Yandex. Sberbank chủ yếu tập trung vào vận tải, bao gồm xe tự hành - chính là lĩnh vực mà Yandex đang cực kỳ cố gắng phát triển. Với mối quan hệ với chính phủ, Sberbank có thể thu hút nhiều nguồn tài nguyên hơn; công ty này thậm chí còn lôi kéo các tài năng của Yandex khi đưa ra mức lương gấp 3 lần công ty hiện tại.

Yandex còn phải đối mặt với tình trạng các tài năng công nghệ trẻ tuổi của Nga tìm đến các nước phương Tây để phát triển sự nghiệp. Nhằm giữ chân họ, Yandex đã mở các chương trình giáo dục và huấn luyện của riêng mình, kết hợp với các đại học tại Nga, và ở Moscow, công ty trả lương đủ cao để cạnh tranh với các công ty phương tây như Google. Nếu một nhân viên Yandex quyết tâm bỏ việc ra nước ngoài, thì công ty sẽ làm mọi chuyện để hiểu được chính xác lý do vì sao lại như vậy. Trong tầm nhìn của Volozh, được làm việc tại Yandex ở Moscow phải khiến các nhân viên thích thú không kém một chân tại thung lũng Silicon!

Trong tuần đầu tiên của chiến dịch quân sự đặc biệt mà Nga thực hiện tại Ukraine, Gershenzon không phải là cựu nhân viên (và nhân viên hiện tại) của Yandex lên tiếng cáo buộc công ty “che giấu thông tin” về cuộc chiến. “Xin chúc mừng sự giả điếc của Yandex. Chúa phù hộ vì Ilya Segalovich không phải nghe thấy điều này” - Sergey Petrenko, cựu giám đốc Yandex Ukraine, viết như vậy trên Facebook vào ngày 28/2. Ba ngày sau đó, ông đăng tiếp một bài khác chỉ trích Volozh: “Tất cả những gì tôi muốn nói là trong số các thói hư tật xấu của con người, tôi tin rằng hèn nhát là một trong những thứ tồi tệ nhất”.

Trong thư công bố từ chức trên Facebook, Ruslan Musaev, quản lý dự án của Yandex, nói rằng: “Tôi xem những hành động của công ty là một tội ác, và là sự đồng lõa với chiến tranh và tàn sát, và tôi không muốn là một phần của nó nữa”. Sokirko, cựu kỹ sư Yandex, nói rằng có lẽ “đến 90% nhân viên Yandex phản đối chiến tranh”. Có thông tin rằng anh này đã bị bắt vì tham gia biểu tình phản chiến ở Moscow, nhưng đã được thả.

Đến ngày 5/3, tức ngày thứ 10 của cuộc chiến, Volozh vẫn chưa có bài phát biểu công khai nào. Có lẽ ông đang bận rộn làm việc xuyên đêm với đội ngũ tại Moscow để giữ Yandex đứng vững trước giông bão. Mới bước vào ngày thứ 6 của cuộc chiến, giá trị vốn hóa thị trường của Yandex đã tụt không phanh từ mức đỉnh điểm 30 tỷ USD hồi tháng 11/2021 xuống dưới 7 tỷ USD, trong khi tài sản ròng của Volozh, từ mức 2,6 tỷ USD, đã giảm còn 580 triệu USD (sàn Nasdaq đã ngừng giao dịch cổ phiếu Yandex kể từ ngày 28/2).


Trong khi đó, các đối tác phương tây tiếp tục hủy bỏ mối quan hệ với công ty. Grubhub cạch mặt Yandex. Tương lai của hoạt động nghiên cứu xe tự hành tại Ann Arbor nay trở nên bất định. DuckDuckGo, bộ máy tìm kiếm tập trung vào quyền riêng tư, từ lâu đã dùng chỉ mục của Yandex để bổ sung một phần cho các kết quả tìm kiếm của mình, cũng tạm ngừng hợp tác với công ty. Tại Anh, người phát ngôn của đảng Dân chủ Tự do đã so sánh Yandex với Huawei của Trung Quốc và nói rằng “bất kỳ công ty nào ủng hộ chính quyền Putin đều có thể bị đưa vào danh sách cấm vận”.

Tiếp đó, Dyson và Strebulaev từ chức trong ban quản trị, với một thông báo chung như sau: “Trong môi trường chính trị hiện tại ở Nga, nhóm không thể tiếp tục cung cấp cho người dùng một nền tảng thông tin mở và miễn phí cho công dân Nga mà không phá luật và đặt công ty cũng như các nhân viên trước nguy cơ pháp lý”.

Trong khi Volozh im lặng, giám đốc trụ sở Moscow, Tigran Khudaverdyan, cánh tay phải của Volozh từ năm 2019, đảm nhiệm vai trò tiếng nói của công ty. “Điều đang diễn ra là không thể diễn tả được. Chiến tranh là một con quái vật. Hiện nay, nhiều người đề nghị công ty phải lên tiếng về quan điểm của mình. Tôi tin rằng bất kỳ hành động nào mà chúng tôi thực hiện cũng không được dựa trên cảm xúc, mà dựa trên những ưu tiên quan trọng nhất” - ông viết hôm 2/3 vừa qua. Hai ưu tiên quan trọng nhất, theo ông, là “sự an toàn của nhân viên” và “giữ các dịch vụ trọng yếu đối với người dùng Yandex tiếp tục vận hành”. Những dịch vụ như tìm kiếm, taxi, và giao thức ăn được xem là “tối cần thiết” với người Nga “giống như điện và nước vậy”. (Vào ngày 4/3, chính phủ Nga đã chặn truy cập đến cả Facebook và Twitter, đồng thời thông qua một đạo luật cho phép buộc tội những người dùng những từ ngữ như “chiến tranh” và “xâm lược” để miêu tả về chiến dịch quân sự tại Ukraine).

Dẫu vậy, công ty vẫn nỗ lực để hoạt động bình thường. Hôm 8/3, Boynton cho biết “mọi người đang cố gắng hết sức có thể ở Yandex”. Có thông tin cho biết công ty vẫn có kế hoạch tổ chức những buổi tiệc lớn nhằm chào mừng các dịp lễ như bình thường.

Và dù chính quyền Mỹ và châu Âu đang cấm vận các doanh nghiệp Nga có liên hệ với Kremlin khác, các lãnh đạo Yandex vẫn khá thoải mái - cho đến ngày 15/3, khi EU công bố lệnh đóng băng tài sản và cấm đi lại đối với Khudaverdyan. Tờ báo chính thức của EU trích dẫn bài viết của Gershenzon về việc Yandex “che giấu thông tin” và tiết lộ rằng hôm 24/2, ngày Nga bắt đầu chiến dịch quân sự đặc biệt tại Ukraine, CEO tạm quyền của Yandex và các lãnh đạo doanh nghiệp Nga khác đã gặp gỡ Putin tại Kremlin để thảo luận về kế hoạch hành động trước lệnh cấm vận từ phương tây. Khudaverdyan đã ngay lập tức từ chức.

Với việc nền kinh tế Nga đối mặt khủng hoảng, và tự do Internet tại nước này - theo nhận định từ phương Tây - đang bị bóp nghẹt, tình trạng chảy máu chất xám nguồn nhân lực ngành công nghệ ngày một trở nên nghiêm trọng hơn. Hàng nghìn người tìm cách rời bỏ đất nước mà họ nói rằng “đang bay vào địa ngục”. Khoảng 25.000 người Nga được cho là đã đến Georgia trong 2 tuần đầu của chiến dịch quân sự. Với nhiều người còn ở lại, bao gồm hàng nghìn nhân viên Yandex, suy nghĩ chung là nền kinh tế và ngành công nghệ Nga sẽ bị cô lập trong nhiều năm hay thập kỷ, khiến họ không còn kế sinh nhai.

Một giải pháp khả thi để Yandex bảo vệ và duy trì ít nhất một lượng vừa đủ nhân lực là đưa họ từ Moscow sang Israel. Quốc gia này có một ngành công nghệ cực kỳ hùng mạnh, và chính quyền có vẻ cũng không có ý định hạn chế hoạt động kinh doanh của Yandex tại đây. Israel cũng có thể là bàn đạp để Yandex củng cố sự hiện diện của mình ở UAE, quốc gia có mối quan hệ bằng hữu với Israel và cho đến nay vẫn chưa ban bố lệnh cấm vận với Nga. Tờ Haaretz của Israel đưa tin rằng Yandex đã đề xuất với chính phủ nước này về việc đưa 800 nhân viên sang, nhưng người phát ngôn bộ ngoại giao Israel thì cho biết “công ty chưa đưa ra đề nghị nào cả”.


Công ty vẫn có thể hoạt động ổn định trong phạm vi nước Nga bị cô lập, kể cả khi tham vọng toàn cầu bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Với việc Apple Pay nay đã bị chặn với khách hàng Nga, Yandex Pay có thể chiếm lấy thị phần bị bỏ lại, và điều tương tự cũng khả thi với các dịch vụ khác, khi mà Yandex nay không phải đối đầu với các đối thủ ngoại quốc nữa. Phía Trung Quốc có thể mua một phần công ty, hoặc toàn bộ. Ngoài ra, một công ty do Kremlin kiểm soát, như Sberbank, có thể thâu tóm Yandex, đúng như kế hoạch của Kremlin là biến Yandex thành một tài sản an ninh quốc gia. Yandex có lẽ sẽ bán Yandex News cho một công ty Nga thân Kremlin: có thông tin cho rằng đó chính là mạng xã hội VKontakte.

Strebulaev, khi được hỏi liệu đây có phải là đoạn kết đối với Yandex hay không, đã đáp rằng “Tôi không biết”. Nhưng Volozh, nay đã 58 tuổi, có thể thành lập nên một công ty mới - ông nói. “Nếu Arkady quyết định làm một điều gì đó khác, có lẽ sẽ là ở Israel. Tôi nghĩ ông ấy sẽ thành công. Mọi người yêu quý ông ấy. Mọi người tin ông ấy”, và “mọi người sẽ đi theo” ông ấy - Strebulaev nói tiếp, hồi tưởng lại lần đầu gặp Volozh tại một buổi ăn trưa kéo dài hơn 2 tiếng ở London vào năm 2018, khi câu chuyện chuyển hướng sang sự hào hứng của Volozh với công nghệ của Israel. Volozh “luôn tìm tòi ý tưởng mới. Ông ấy như sống ở tương lai vậy” - Strebulaev cho biết.

Volozh được cho là sở hữu một hộ chiếu Maltese và một hộ chiếu Israel; nhiều khả năng ông sẽ sống phần đời còn lại ở nước ngoài. Dẫu vậy, sự nghiệp của ông, và kể cả cuộc đời của ông, sẽ được người ta nhớ lại như “người lùi về phía sau”. Ông lẽ ra có thể tham gia vào chính quyền Soviet và nước Nga hậu Soviet, rồi tìm cách làm giàu ở phương Tây. Thay vào đó, ông xây dựng nên một đế chế cho riêng mình ở Nga, và nay đang đứng trước nguy cơ đánh mất một phần của nó ở đó. Sự trung lập ông cố duy trì từ bao lâu nay, vừa thân Nga, vừa thân phương Tây, đang sụp đổ.