Ảnh minh họa: Hiển Cừ

Thanh niên thời đại mới: Một cái đầu lạnh - Một trái tim nóng - Một bàn tay vàng.

Mẫu hình nhân cách cần đảm bảo tối thiểu 2 tiêu chí:

Một là: Phù hợp thực tế của xã hội hiện tại và yêu cầu của xã hội tương lai. Khi đó, mẫu hình nhân cách ấy mới có thể làm đầu tàu kéo theo sự phát triển của đoàn tàu xã hội.

Hai là: Có thể giúp bản thân người thanh niên thích nghi với những cái mới của thời đại & phát triển vươn lên trong xã hội đó.

Một mẫu hình thanh niên không nên quá lý tưởng, vì vừa khó thực hiện vừa không thu hút thanh niên. Mẫu hình thanh niên cũng không nên là sự chắp ghép ngẫu nhiên những năng lực, tính cách để tạo thành một mô hình manh mún. Một mẫu hình tương đối đầy đủ sẽ bao hàm các nét vẽ chính sau (xem bảng dưới đây).


Trong đó, kỹ năng mềm và kỹ năng sống tùy thuộc vào môi trường làm việc và hoàn cảnh sinh sống của mỗi người. Tuy nhiên, có thể phác thảo một vài “mẫu số chung” về kỹ năng mà hầu như tất cả các lĩnh vực đều cần:

Kỹ năng mềm: Kỹ năng tự học suốt đời: Xã hội liên tục vận động, con người cũng phải vận động theo. Nếu không, thanh niên sẽ là người giậm chân tại chỗ trên dòng nước ngược. Đây là kỹ năng cơ bản nhất nhằm đảm bảo có thể nâng cao khả năng làm việc liên tục, hiện đại suốt đời.

Kỹ năng tư duy sáng tạo: Trong xã hội thông tin trước đây, thông tin là sức mạnh, ai nắm thông tin người đó có khả năng chiến thắng. Nhưng xã hội hiện đại là một xã hội “phẳng” về thông tin và mọi mặt, trong xã hội phẳng đó, ai tạo được sự khác biệt, người đó mới là người chiến thắng. Hơn nữa, con người không chỉ vận động theo bước tiến của xã hội mà còn phải đi trước một bước để kéo theo xã hội đó phát triển. Khi ấy, thanh niên cần sáng tạo chứ không chỉ biết tái tạo, cần sáng chế sản phẩm để dùng chứ không chỉ biết cách dùng sản phẩm hiện có.

Kỹ năng hợp tác: Xã hội hiện đại ngày càng đi theo hướng hợp tác. Một sản phẩm nhỏ cũng cần đến sự hợp tác lớn. 1 thì chỉ là 1, nhưng 1 + 1 + 1 + 1 + 1 thì kết quả có thể bằng 6, bằng 7 thậm chí bằng 10. Đó là phương thức làm việc để phát huy tổng lực của quần thể (ngày xưa) và phát huy tổng lực của cả loài người (ngày nay). Đó cũng chính là kỹ năng trong xã hội mà ngày càng mang tính toàn cầu, tính quốc tế.

Kỹ năng sống: Kỹ năng khám phá bản thân và hoạch định cuộc đời: Mỗi người chỉ có một cuộc đời để sống. Để sống được và cao hơn nữa là sống tốt, thanh niên cần phải hiểu rõ bản thân mình: những khả năng mình đang có, tiềm năng mình có thể có, điểm yếu của bản thân, sở thích hứng thú của bản thân, mơ ước của bản thân. Từ đó, mới tìm ra được mảnh đất để ứng dụng sở trường, mới phát triển mình và đóng góp cho xã hội. Biết mình là ai, biết mình sống để làm gì, biết mình sống bằng cách nào - ba câu trả lời đó nếu thanh niên không trả lời được, cuộc sống sẽ là mù quáng, là buồn chán, là tầm thường, sẽ tạo ra một xã hội sống mù quáng, một xã hội nhạt nhẽo, một xã hội tầm thường.

Kỹ năng giao tiếp: Không ai có thể sống một mình, thế nên đây là kỹ năng nền tảng mà thời đại nào cũng phải có, dù là cổ hay kim. Tuy nhiên, mỗi người là một bản chính không có bản photocopy, chúng ta khác nhau đến từng sợi tóc. Thế nên cần phải học cách để hòa hợp nhau trong cuộc sống, học cách để mềm mại khi có sự khác nhau về quan điểm, về lối sống. Có kỹ năng giao tiếp thì sống đẹp với nhau, sống văn minh với cộng đồng, sống hòa bình với người khác không phải là quá khó khăn.

Kỹ năng ứng phó với cuộc sống: Cuộc sống không bao giờ là hoàn toàn như ý, cuộc đời sẽ có phím trắng phím đen, nốt trầm nốt bổng. Cuộc sống hiện tại càng mang đến cho mỗi người nhiều thử thách và biến động. Thế nên, khi đứng trước những thất bại đầu đời, những thử thách giữa đời, thay vì quỵ ngã, đầu hàng, chịu thua, cần biết cách làm sao để vượt qua và dùng nó làm bàn đạp để ta bước lên phía trước. Đây là kỹ năng giúp thanh niên sống bản lĩnh, sống vươn lên.

Tay nghề cao: Xã hội ngày nay là một xã hội thực hành, tay nghề là yếu tố sống còn quyết định kết quả của lao động. Xã hội hiện đại không cần những thanh niên chỉ có lý thuyết, mà còn phải biết thực hành, biết tạo ra sản phẩm.

Yêu làm việc là “tinh thần mẹ” sẽ nảy sinh ra các thái độ cần có khác trong quá trình công tác. Nếu đã yêu làm việc thì tinh thần ham học hỏi, tinh thần cầu tiến hay tinh thần trách nhiệm sẽ nảy sinh.

Yêu con người cũng là một dạng “tinh thần mẹ”. Khi chúng ta yêu người thì sự thân thiện, tinh thần tình nguyện, nhân ái, yêu nước yêu đồng bào và các thái độ tích cực đối với người khác cũng sẽ tự nảy sinh.

Kiến thức chuyên môn hiện đại: Đó không chỉ là kiến thức của nhà trường mà còn là kiến thức thực tế, phải tự cập nhật liên tục suốt đời. Kiến thức chuyên môn hiện đại là nền tảng để có suy nghĩ hiện đại, từ đó lao động tiên tiến, hợp thời.

Thế giới quan khoa học: Đó là cách nhìn nhận đúng về cuộc sống. Đó chính là bản lĩnh chính trị, là cách nhìn duy vật biện chứng về xã hội, về cuộc sống. Đã đến thời đại của khoa học, chỉ khi có cách nhìn đời đúng mới giúp con người sống đúng.

Trên đây là những đề xuất với cách tiếp cận nhìn dưới góc độ ba phương diện cơ bản trong nhân cách con người. Những nét vẽ trên là những nét vẽ khái quát mang tính “mô hình” và cần được cụ thể hóa trong quá trình rèn luyện.

Là những người dám nghĩ, dám làm “Theo tôi, mẫu hình của thanh niên thời đại mới là những người dám nghĩ, dám làm. Họ không như những con kiến chăm chỉ đi theo sau hàng dài người khác. Người trẻ bạn bè xung quanh tôi hôm nay sống vì đam mê khi dám thực hiện các dự án kinh doanh cá nhân; sống theo trái tim khi dành sức trẻ cho tình nguyện cộng đồng. Nghĩ tới điều mình muốn làm, và làm thành công điều đó, thanh niên hôm nay đã làm cuộc sống trở nên đẹp và ý nghĩa hơn. Tôi cho rằng, một người trẻ với đầy đủ kiến thức và lễ độ; tự tin vào chính mình thì sẽ làm được những điều ý nghĩa cho chính bản thân và cho đất nước”. Đặng Nhật Ánh (Sinh viên Trường ĐH Khoa học và nhân văn TP.HCM) Phải biết tự lập “Theo tôi, thanh niên ở thời nào cũng cần có bản lĩnh và khả năng chuyên môn. Có như vậy thì dù gặp bất cứ hoàn cảnh, tình huống nào cũng sẽ rất tự tin. Đối với cuộc sống hôm nay, tôi nghĩ thanh niên cần có thêm hai yếu tố là kỹ năng giao tiếp và tính tự lập. Bởi nếu kỹ năng giao tiếp tốt thì cơ hội thành công cũng như thực hiện những ước mơ của bản thân sẽ lớn hơn rất nhiều. Trong khi đó, trong cuộc sống hiện đại lúc này mọi bất trắc đều có thể xảy ra không lường trước được. Nên nếu có được tính tự lập cao, ít dựa dẫm vào người khác thì khả năng đi qua những khó khăn sẽ nhanh hơn rất nhiều người”. Nhà thơ Phong Việt

Thanh niên cần phải là những người có trách nhiệm bản thân, biết làm chủ cuộc đời bằng khả năng tự lập

Thanh niên trong thời đại mới cần là những người năng động, sáng tạo, sống có lý tưởng phục vụ Tổ quốc.

Một quốc gia càng có nhiều tài năng, thì quốc gia đó càng có nhiều tài sản quý giá. Đặt ra mẫu hình thanh niên với những chuẩn mực giá trị cần vun đắp và hình thành cho thế hệ trẻ bằng những biện pháp tích cực là việc cần làm và nên làm.

Thanh niên cần hướng đến lợi ích xã hội, lợi ích quốc gia; họ phải nhận thức được sứ mệnh của mình bằng trách nhiệm cống hiến xã hội. Muốn cống hiến thanh niên cần phải có sức khỏe, có trí tuệ và sống có lý tưởng, mục tiêu, hoài bão. Người tài giỏi mà ích kỷ, nhu nhược, thực dụng thì cái tài đó cũng trở nên vô nghĩa, do vậy rèn luyện tư cách đạo đức tốt cũng là một phần tố chất mà thanh niên cần có. Thanh niên cần được tôi luyện đạo đức vì đạo đức là cái gốc của con người. Có nền tảng đạo đức tốt thì bản thân sẽ biết làm điều thiện và lánh xa cái ác, biết bảo vệ cái hay cái tốt. Con người không có đạo đức rất dễ vô cảm và sẵn sàng làm những điều xấu, điều ác để vụ lợi cho bản thân.

Chúng ta đã từng nghe nói nhiệt tình cộng với ngu dốt sẽ tạo nên sự phá hoại rất nặng nề. Tuổi thanh niên là độ tuổi của sự nhiệt tình, năng động, dám nghĩ, dám làm nhưng họ cần phải làm một cách có suy nghĩ chứ không phải là liều lĩnh, manh động. Bồi dưỡng trí tuệ cho thanh niên là việc rất quan trọng; đó là cả một quá trình lâu dài tích lũy được từ giáo dục của gia đình, nhà trường và các hoạt động cộng đồng xã hội.

"Tuổi thanh niên là độ tuổi của sự nhiệt tình, năng động, dám nghĩ, dám làm nhưng họ cần phải làm một cách có suy nghĩ chứ không phải là liều lĩnh, manh động" Thạc sĩ tâm lý Nguyễn Thị Mỹ Linh

Thanh niên là độ tuổi trưởng thành và hoàn thiện nhân cách. Họ cần phải là những người sống có trách nhiệm với bản thân, biết làm chủ cuộc đời của mình bằng khả năng tự lập, tự chủ. Có trách nhiệm tốt với chính mình sẽ giúp họ biết sống có trách nhiệm với gia đình, xã hội. Muốn sống có trách nhiệm, thanh niên phải phát huy năng lực bản thân để sống tự tin và hạnh phúc.

Hình mẫu thanh niên trong thời đại mới là tổng hợp các yếu tố sức khỏe, đạo đức, trí tuệ, trách nhiệm, năng động, sáng tạo và sống có mục đích, lý tưởng. Quá trình nuôi dạy và giáo dục một đứa trẻ để trở thành một thanh niên tốt, đặt ra yêu cầu là mỗi gia đình cần nhìn thấy trách nhiệm của mình trong việc giáo dục con trẻ. Gia đình biết quan tâm giáo dục tốt sẽ tạo ra những đứa con ngoan, những công dân tốt cho xã hội. Nền tảng gia đình càng vững về đạo nghĩa và trách nhiệm đối với vận mệnh quốc gia, thì họ sẽ càng biết hướng con cái sống có trách nhiệm với cộng đồng xã hội.

Khi trẻ lớn lên thì vai trò tự bồi dưỡng, tự giáo dục của bản thân cũng rất quan trọng. Một khi nền tảng giáo dục của gia đình đã vững vàng, trẻ sẽ biết chọn lựa những giá trị tốt để học hỏi và vươn tới, bản thân cũng có đủ nội lực để miễn nhiễm với những cái xấu, cái ác. Khi đó sự tự giác, ý thức cao sẽ càng giúp cho trẻ hoàn thiện bản thân mình hơn để khi đến tuổi trưởng thành, họ sẽ là người thanh niên đáp ứng các tiêu chuẩn về hình mẫu thanh niên tốt.

Đặt ra hình mẫu là việc làm không khó, cái khó là giáo dục thế nào để tạo nên một lớp thanh niên là những người có được những phẩm chất của hình mẫu đó. Đây là câu trả lời cho những người làm phụ huynh, những người làm giáo dục và cả những người lãnh đạo có trách nhiệm đối với sự phát triển của đất nước.

Phải được rèn luyện ở thực tế “Theo tôi hình mẫu của một thanh niên trong thời đại mới phải năng động, sáng tạo, có ý thức cao, có trình độ và văn hóa ứng xử thật tốt. Để là một thanh niên gương mẫu, đóng góp một phần nhỏ sức mình cho đất nước thì việc cố gắng học tập là yếu tố quan trọng đầu tiên. Ngoài ra cần trau dồi những kỹ năng sống cần thiết, những kỹ năng không chỉ nằm trong lý thuyết mà còn phải được rèn luyện ở thực tế”. Ca sĩ Khánh Ngọc Trải nghiệm kết hợp với tri thức cao “Với mình, mẫu thanh niên của thời đại mới là mẫu người biết làm chủ cuộc sống, luôn tạo ra được mục tiêu sống để làm việc và hưởng thụ một cách hiệu quả và ý nghĩa nhất. Để có được những điều đó rất cần sự bản lĩnh, ý chí, kinh nghiệm cuộc sống; được hình thành từ yếu tố giáo dục tốt và sự trải nghiệm kết hợp với tri thức cao. Để bước vào một thời đại mới phát triển, tri thức được đặt lên hàng đầu cũng như không quên rèn luyện cho mình bản lĩnh sống. Bởi, nếu một thanh niên có được sự cộng hưởng giữa tri thức và bản lĩnh sống thì dễ dàng thích ứng trong thời đại mới”. Ca sĩ Cao Thái Sơn Cần trang bị cho mình nhiều kỹ năng “Mẫu thanh niên trong thời đại mới ngày nay là dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm. Người thanh niên cần trang bị cho mình nhiều kỹ năng để thích ứng và thành công trong cuộc sống: Kỹ năng nhận diện bản thân, kỹ năng xác lập mục tiêu cuộc đời, kỹ năng làm việc nhóm, kỹ năng kiềm chế những cảm xúc tiêu cực... Một khi hiểu rõ mình có gì, cần gì; các bạn trẻ sẽ thay đổi tích cực và hoàn thành tốt mọi việc”. Thạc sĩ tâm lý Nguyễn Thị Mỹ Hạnh (Giám đốc Trung tâm đào tạo và chăm sóc tinh thần Ý Tưởng Việt) Quan trọng là năng động “Trong thời đại mới, yếu tố rất cần cho một thanh niên đó là năng động, nghĩa là thích ứng với từng môi trường và cải thiện được môi trường ấy, có sự nhiệt tình trong công việc, đặc biệt là các công tác xã hội. Sự năng động này sẽ giúp cộng đồng yêu thương nhau hơn, khiến cuộc sống xung quanh ý nghĩa hơn… Tuy nhiên, giới trẻ hiện nay thường lợi dụng nghĩa đen của từ năng động để ăn chơi sa đọa, sử dụng các chất kích thích, xao nhãng chuyện học hành, công việc, càng đẩy mình xuống những hố đen sâu hơn. Để xứng đáng là một thanh niên thời đại mới, người thanh niên phải trau dồi kiến thức trong công việc cũng như trong xã hội. Luôn quan tâm xã hội mình đang sống hiện nay như thế nào, và rộng ra là tìm hiểu thế giới xung quanh đã phát triển ra sao, chúng ta so với họ được những gì và chưa được những gì đồng thời cố gắng có suy nghĩ “họ làm được, mình cũng làm được”. Nguyễn Hữu Thành (Sinh viên Trường ĐH Bách khoa Đà Nẵng) Xuân Phương (ghi)

Tạo sự đồng thuận chính là tạo môi trường tốt nhất cho chính mình phát triển - Ảnh: Đào Ngọc Thạch

Trong một xã hội phát triển nhanh như ngày nay, đổi mới để thích ứng là đòi hỏi hàng đầu. Cho nên, trong một ý nghĩa nào đó, đổi mới chính là tinh thần của người trẻ.

Kế đến, người trẻ không những giỏi mà phải là người tốt. Người giỏi thì dễ kiếm, nhưng người tốt thì không nhiều. Thứ ba, phải có tinh thần phụng sự. Nó như là một tố chất của người trẻ. Tố chất không phải ai cũng có, đôi khi như là cái “trời cho” vậy. Nhưng rèn luyện và không ngừng nỗ lực sẽ tạo nên tố chất và tinh thần phụng sự nơi người trẻ. Chính tinh thần phụng sự giúp người trẻ chịu được áp lực và thích nghi nhanh, nhất là trong một xã hội phát triển và cạnh tranh từng ngày, từng giờ. Đừng vội đòi hỏi mà phải chứng tỏ trước!

Cuối cùng, để tạo được sự tin tưởng rộng rãi thì người trẻ phải tạo nên sự đồng thuận. Không chỉ đồng thuận nơi mình làm việc, mà còn rộng hơn là trong tất cả các mối quan hệ của mình.

Nhiều người trẻ bây giờ được học hành đàng hoàng, được cả một xã hội hỗ trợ họ phát triển, nên họ tự tin và rất giỏi. Nhưng họ chưa có đủ trải nghiệm để hiểu rằng giỏi là một chuyện, chuyện phát triển được mình lại quan trọng không kém. Tạo sự đồng thuận chính là tạo môi trường tốt nhất cho chính mình phát triển. Khi đó, cơ hội để chứng tỏ bản thân, phát triển nghề nghiệp luôn rộng mở cho người trẻ.

Mở rộng hơn, viễn cảnh về một Việt Nam hưng thịnh, về một quốc gia phát triển trong thời gian tới chính là thách thức để tạo ra sự đồng thuận. Trong quá khứ, chúng ta thành công vì đồng thuận. Qua thời gian, chúng ta càng cảm nhận sự đồng thuận đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển của đất nước. Việt Nam đang phát triển rất nhanh, chỉ cần tự mãn và không thay đổi tư duy, chúng ta sẽ hụt hơi trong cuộc đua này. Đất nước phát triển đồng nghĩa với quyền và lợi ích mỗi cá nhân tăng lên. Do vậy, đồng thuận như là chất bôi trơn cho phát triển. Tuy nhiên, đồng thuận chỉ đến khi người ta nhận thức rõ thách thức, nguy cơ và cách thức để đến mục tiêu.

Việt Nam đang phát triển, cả xã hội sẽ làm quyết liệt trong việc phát triển người trẻ và giao trọng trách cho họ. Quan trọng nhất là họ phải nắm lấy cơ hội và không ngừng làm cho bản thân mình ngày càng phát triển hơn.

Nên đọc sách để học cách yêu thương “Dường như thanh niên bây giờ ít đọc sách hơn ngày xưa. Trong khi sách rất có ích, không chỉ mang lại tri thức mà còn làm phong phú thêm đời sống nội tâm mỗi người, có giá trị rất lớn về mặt tinh thần. Có lẽ vì không ít thanh niên ít trau dồi đời sống nội tâm nên dường như ít biết chia sẻ và yêu thương, sống có phần ích kỷ, lạnh lùng với nhau quá. Vì thế, điều cần thiết bây giờ với thanh niên thời đại mới là bên cạnh trau dồi kiến thức thì nên học thêm cách để yêu thương và đọc sách là một cách học điển hình nhất. Chúng ta cần đọc sách nhiều hơn để biết suy ngẫm nhiều điều trong cuộc sống, để có được những cái nhìn nhân văn hơn về cuộc đời này. Và, thanh niên trong thời đại mới hãy sống chậm lại một chút, bớt cái tôi một chút, bớt nhìn vào thân mình một chút mà hãy chịu khó nhìn ra xung quanh, hãy sống vì cộng đồng để góp phần giúp cuộc đời này thêm ý nghĩa”. Diễn viên Đại Nghĩa Tự điều chỉnh bản thân cho phù hợp “Tôi nghĩ rằng, người thanh niên hiện đại phải là người đủ tri thức, bản lĩnh để phát triển tốt nhất khả năng của mình, tìm ra hướng đi cho chính bản thân mình. Mỗi người có thể có những con đường khác nhau và chúng ta cần phải ủng hộ họ. Tất nhiên dựa trên đó phải là tôn trọng pháp luật, nền tảng xã hội và bản sắc văn hóa”. MC Phan Anh Không ngừng học tập “Thanh niên trong thời đại mới phải luôn luôn không ngừng học tập, trau dồi, biết tiếp thu một cách chắt lọc cái mới. Vì thời đại này là thời đại của khoa học kỹ thuật, là thời đại mà công nghệ không ngừng phát triển, mọi thứ thay đổi từng ngày từng giờ. Nếu không chịu cập nhật, học hỏi, bổ sung, chắc chắn sẽ bị tụt hậu, nếu không nói là lạc hậu với cuộc sống hiện đại. Internet ngày một phát triển, kéo theo đó là những cách giao tiếp mới giữa người với người như email, chat, mạng xã hội... Nếu không cập nhật, chúng ta đã tự tách biệt mình khỏi thời đại của mình. Học tập là việc của cả đời người, người thanh niên đã ra trường, đi làm, không có nghĩa là ngừng học tập, nhất là những tiến bộ mới của nhân loại. Bên cạnh đó, người thanh niên thời đại mới phải có bản lĩnh để không bị lôi kéo trước sự cám dỗ (mặt trái) của thời đại công nghệ như đắm chìm vào game online, tiêu tốn quá nhiều thời gian vô ích vào mạng xã hội… Người thanh niên nên có sự cân bằng giữa ảo và thực, tham gia các hoạt động xã hội, vui chơi bổ ích lành mạnh, quan tâm đến công việc, tương lai và thỏa mãn đam mê, cố gắng hiện thực hóa hoài bão ước mơ của mình”. Nhà văn Lưu Quang Minh Có tinh thần trách nhiệm “Việc xây dựng hình mẫu người thanh niên trong thời đại mới phải chăng là phác thảo ra một chân dung làm cơ sở định hướng cho công tác giáo dục nhân cách, đạo đức, lối sống lành mạnh cho giới trẻ noi theo. Chính vì vậy, để trở thành hình mẫu của người thanh niên trong thời hiện đại, bên cạnh việc đề cao tinh thần học tập để trau dồi kiến thức, kỹ năng thì người thanh niên cần phải có đạo đức tốt và tinh thần trách nhiệm cao”. Phạm Văn Linh (Cán bộ Ban Thanh niên - Trường học Thành đoàn TP.HCM) Xuân Phương (ghi)

Để có thể tìm được một chỗ đứng, thanh niên cần phát huy tốt nhất cái tôi tích cực của mình - Ảnh: Đào Ngọc Thạch

Mỗi người thể hiện cái tôi đúng nghĩa chứ không phải kêu gọi họ xả thân vì cái chung một cách hình thức, đó mới là chìa khóa để giành được phần nhiều trong cạnh tranh toàn cầu. Đây cũng là giá trị cốt lõi của thanh niên trong thời đại ngày nay.

Bài học từ bên ngoài

Để có thể giành được phần nhiều trong cạnh tranh toàn cầu, một quốc gia cần phải có nhiều người thuộc nhóm dẫn đầu trong các lĩnh vực trọng điểm và nhiều doanh nghiệp có sức cạnh tranh. Điều này chỉ có thể xảy ra khi có nhiều người dám dấn thân, quyết tâm theo đuổi các mục tiêu của mình. Chỉ có những quốc gia để cho cái tôi phát triển đầy đủ, mỗi người được làm việc mình thích mới có thể tạo ra lớp người này.

Rất khó tìm được các doanh nghiệp thành công, những phát kiến hay thành tích vĩ đại không mang dấu ấn cá nhân cho dù chúng được làm ra bởi tập thể. Chưa có nước nào lấy tinh thần tập thể, kêu gọi mọi người vì cái chung một cách hình thức trở nên hùng cường.

Zuckerberg, khi chưa đến 30 tuổi đã tạo ra Facebook có giá trị bằng một nửa GDP của Việt Nam và hai ngôi sao quần vợt đỉnh cao nhà Williams là những nhân vật tiêu biểu, được đặt ảnh trong Bảo tàng Lịch sử Mỹ. Thành tựu của họ khởi đầu là vì bản thân và cuối cùng tạo ra những giá trị rất lớn cho xã hội chứ không phải những điều họ làm là vì cái chung.

Người ta đang nói đến khả năng Samsung vượt qua Apple để trở thành hãng công nghệ hàng đầu thế giới. Lật lại lịch sử của các doanh nghiệp Hàn Quốc sẽ thấy rằng cho dù được nhà nước hỗ trợ rất nhiều, nhưng những ông chủ các doanh nghiệp tư nhân được làm điều mình muốn là được tưởng thưởng từ thành công của mình. Điểm đặc biệt là chính phủ Hàn Quốc đã tạo ra một không gian phù hợp cho các cá nhân được làm cái mình thích nhưng vẫn theo hướng nhà nước muốn chứ không buộc họ phải theo.

Thực tế của Việt Nam

Tâm lý và hành vi của con người giữa thời chiến và thời bình là rất khác nhau. Thời chiến, người ta có thể dỡ nhà để làm chiến lũy chống quân thù, nhưng trong thời bình ít ai muốn thiệt, dù chỉ nửa viên gạch.

Bốn thập niên không phải là dài đối với lịch sử của cả dân tộc, nhưng đủ để nhìn thấy sự bất cập của việc áp dụng tư duy thời chiến vào thời bình. Mười năm áp dụng mô hình tập thể, cái tôi hoàn toàn bị bóp nghẹt. Hậu quả là không ai có động cơ làm việc và đẩy nền kinh tế rơi vào khủng hoảng.

Những mô hình được xây dựng trên tinh thần phải vì cái chung đã không gặt hái được thành công mà doanh nghiệp nhà nước là một ví dụ. Thật hoài công để đi tìm những người chỉ nghĩ cho cái chung, không màng tư lợi khi nắm trong tay một khối tài sản công khổng lồ với bao cám dỗ.

Trái lại, những thành công trong gần ba thập niên qua từ nông nghiệp đến kinh tế tư nhân, đơn giản chỉ là những cải cách mà quyền tự do và cái tôi tích cực được cởi trói. Ngay ở trong môi trường cái tôi tích cực không được tôn vinh thì những thành tựu mà người Việt làm được ở tầm thế giới đều là dấu ấn cá nhân.

Trên thế giới rộng lớn, tư duy theo kiểu thành công tôi hưởng, thất bại tôi chịu đã tạo ra những điều vĩ đại. Lăng kính này cho thấy sự bất cập của giáo dục và thông lệ ứng xử trong xã hội chúng ta. Đúng là mồ hôi nước mắt của họ, nhưng một người sẽ bị lên án nếu nói thành tựu nào đó là do công sức của họ thay vì liệt kê các kiểu “nhờ” những thứ chẳng ăn nhập gì cả.

Nói một cách đơn giản, để có thể thắng trong cạnh tranh toàn cầu đầy cam go, cái tôi của mỗi người cần được nuôi dưỡng và phát huy tối đa chứ không phải ai mới thể hiện một chút đã bị bóp nghẹt ngay. Và để có thể tìm được một chỗ đứng cho mình trong thế giới rộng lớn, mỗi người, nhất là lứa tuổi thanh niên đầy hoài bão và khát vọng, cần phát huy tốt nhất cái tôi tích cực của mình.

Phải có tâm, tầm, trí, thiện “Trong một thế giới đa chiều, tự do và hội nhập thì thật khó để nói đâu là một hình mẫu cho tất cả thanh niên trong thời đại mới này. Nhưng tôi nghĩ thanh niên trong thời đại mới cần phải có "Tâm - Tầm - Trí - Thiện". Tâm ở đây bao gồm cả sự đức độ và sự sâu sắc. Tầm, người có đức độ, tự khẳng định bản thân, thể hiện cái tôi. Trí ở đây ý nói đến trí tuệ, sự rèn luyện, học vấn, trình độ. Thiện, chỉ tự thiện chí, tức khả năng thích nghi, kỹ năng mềm, sự hòa nhập, học hỏi những cái tốt của người khác… Và để phát triển trong thời đại mới, thanh niên không chỉ cố gắng học tập/làm việc tốt, mà cần rèn luyện phẩm chất đạo đức, trau rồi kinh nghiệm sống (kỹ năng mềm) và còn phải biết ngoại ngữ”. Thạc sĩ Chu Đình Tới (Giảng viên Khoa Sinh học, Trường ĐH Sư phạm Hà Nội) Cần có tinh thần 5T “Thanh niên thời đại mới cần có tinh thần 5T, đó là: tự trọng, tự lực, tự cường, tự tin, tự chủ. Tự trọng là luôn giữ gìn nhân cách, đạo đức của chính mình. Tự lực bằng sức lực của chính bản thân mà vươn lên, không dựa dẫm, không giả dối. Tự cường là quá trình phấn đấu từng ngày, không ngừng hoàn thiện bản thân để chinh phục, hiện thực hóa niềm tin của chính mình trong cuộc sống. Tự tin là tin tưởng vào tài năng của bản thân. Tự chủ là sự tổng hòa 4T, giúp ta tự chủ chính mình trước cuộc sống dù trong hoàn cảnh nào”. Hồ Thanh Phong (Sinh viên Trường ĐH Kinh tế TP.HCM)

Mỗi thanh niên cần phải có chuyên môn sâu - Ảnh: Đào Ngọc Thạch

Thanh niên là lực lượng đông đảo trong xã hội, chiếm 1/3 dân số và trên 1/2 lực lượng lao động của cả nước, có vai trò quan trọng trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Hình mẫu thanh niên là mô hình về lớp thanh niên với những đặc trưng phù hợp một giai đoạn lịch sử nhất định; đây là sự mẫu mực cho định hướng hành động và giá trị của thế hệ trẻ. Mỗi quốc gia, mỗi thời đại và giai đoạn lịch sử có những mẫu hình thanh niên phù hợp.

Kết quả thực hiện đề tài: “Tìm hiểu về hình mẫu thanh niên TP.Hồ Chí Minh trong giai đoạn hiện nay” do Trường Đoàn Lý Tự Trọng thực hiện gần đây đã đưa ra các đặc trưng của hình mẫu thanh niên trong thời kỳ mới.

Thứ nhất, sống có lý tưởng, tự tin, hoài bão là một yêu cầu đối với thanh niên… Đa số thanh niên khi tham gia nghiên cứu đều đánh giá tầm quan trọng của việc sống có lý tưởng, sống có hoài bão (64,6% cho là rất quan trọng và 28,6% cho là quan trọng).

Thứ hai, thanh niên hiện nay cần phải có sức khỏe tốt về thể chất lẫn tinh thần. Có sức khỏe tốt mới đảm bảo cho thanh niên có đủ điều kiện để học tập, lao động. Sức khỏe là yếu tố quan trọng hàng đầu của con người bên cạnh tài năng và trí tuệ. Thanh niên ngày nay do được chăm sóc tốt hơn nên thể lực cũng tăng lên đáng kể. Đó là lực lượng lao động đông đảo đáp ứng đòi hỏi của xã hội. Có tới 89% thanh niên tham gia trả lời cho rằng thanh niên cần phải có sức khỏe về thể chất và tinh thần lành mạnh.

Thứ ba, giỏi chuyên môn và có kỹ năng hội nhập là một yêu cầu đối với thanh niên hiện nay. Mỗi thanh niên trong giai đoạn hiện nay phải có chuyên môn sâu về một lĩnh vực cụ thể, tùy vào năng lực của từng người. Khả năng đó từ trí tuệ và trình độ học vấn, tay nghề cao. Đây là yếu tố giúp thanh niên nâng cao chất lượng, ổn định cuộc sống và giúp thanh niên phát huy thế mạnh nhằm đóng góp nhiều hơn cho xã hội. Có 83,3% thanh niên trả lời cần phải có tri thức, chuyên môn nghiệp vụ giỏi. Ngày nay, đại bộ phận thanh niên luôn tìm cách để tham gia làm kinh tế và hội nhập, tìm cách nâng cao những nghiệp vụ như tin học, ngoại ngữ, giao tiếp để có thể tự tin tham gia thị trường lao động.

Thứ tư, thanh niên ngày nay phải có ý thức tôn trọng pháp luật. Thanh niên một mặt phải am hiểu pháp luật, sống và làm việc theo pháp luật, mặt khác, còn là những người tuyên truyền phổ biến pháp luật cho người khác. Có ý thức pháp luật giúp thanh niên có những hành vi phù hợp với những quy tắc ứng xử và chuẩn mực của xã hội.

Thứ năm, trung thực, thẳng thắn, giữ chữ tín, có ý chí tiến thủ và khiêm tốn là những đặc trưng tiếp theo của người thanh niên lý tưởng. Thanh niên muốn là những nhà kinh doanh giỏi thì phải giữ chữ tín trong thương trường. Thanh niên ngày nay phải thẳng thắn lên án những hành vi, những hiện tượng vi phạm chuẩn mực xã hội. Thanh niên cần có đức tính khiêm tốn. Đó là đức tính nhã nhặn, biết ứng xử khéo léo, không tự mãn, không quá tự đề cao mình. Nghiên cứu cho thấy đa số thanh niên đánh giá cao tiêu chí khiêm tốn, giản dị, trung thực (91%).

Thứ sáu, chủ động, sáng tạo, có tinh thần tự giác, tình nguyện cũng là yếu tố cần phải có đối với thanh niên ngày nay. Để tiếp nhận những cơ hội mới một cách có hiệu quả, thanh niên phải có tính chủ động trong việc phát huy khả năng của mình mà không dựa dẫm vào người khác hoặc trông chờ quá nhiều vào sự giúp đỡ xã hội. Tự giác, tình nguyện cũng là một phẩm chất đáng quý ở thanh niên. Ngày nay, phẩm chất này cần hơn bao giờ hết, ở những nơi khó khăn cần những thanh niên trẻ, tâm huyết tình nguyện công tác, giúp đỡ. Tính tự giác trong thanh niên còn biểu hiện qua những hoạt động thường nhật như giữ gìn vệ sinh, xây dựng lối sống văn minh trong nơi ở, nơi làm việc… đến việc tự giác đánh giá phê bình bản thân mình để ngày càng tiến bộ hơn.

Linh động trong mọi hoàn cảnh “Cho dù có nhiều tiêu chí nhưng theo tôi yếu tố linh động lúc nào cũng cần phải có và không thể thiếu đối với một người thanh niên trong xã hội hiện đại. Linh động giúp họ biết xoay chuyển tình thế để vượt qua mọi hoàn cảnh, cho dù đó là hoàn cảnh khó khăn nhất. Xã hội luôn cần những con người như thế để cùng nhau lèo lái đất nước sớm vượt qua khó khăn, trở thành một quốc gia hùng cường, thịnh vượng trong tương lai”. Võ Thị Trinh (H.Châu Đức, tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu) Có tri thức và khả năng nắm bắt tri thức “Yếu tố nền tảng nhất để thanh niên Việt Nam có thể cạnh tranh được với thanh niên thế giới là cần phải có tri thức và khả năng nắm bắt tri thức. Việc đặt ra những tiêu chuẩn mới cho thanh niên trong giai đoạn hiện nay và giúp họ hoàn thiện bản thân bên cạnh quá trình tự rèn luyện là điều rất cần thiết. Bởi, chúng ta cũng không thể bỏ mặc để thanh niên tự tích lũy các yếu tố của sự phát triển, cũng không chỉ dẫn dắt họ đi theo mà cần dung hòa giữa hai yếu tố: đó là sự nỗ lực tự thân và vai trò định hướng, hỗ trợ của xã hội”. Trần Nam (Thạc sĩ xã hội học, Trường ĐH Khoa học xã hội và nhân văn TP.HCM) Hội nhập tốt “Người thanh niên trong thời đại mới phải biết hội nhập tốt để kết nối với bạn bè quốc tế. Khi bạn có khả năng hội nhập, bạn sẽ biết cách để tiếp cận được những kiến thức khoa học kỹ thuật tiên tiến trên thế giới để áp dụng làm giàu cho chính bản thân, sau đó là góp phần làm giàu cho gia đình và xa hơn nữa là làm giàu cho đất nước”. Nguyễn Văn Đức (Giám đốc Công ty TNHH thương mại dịch vụ viễn thông Lê Nguyễn) Biết chớp lấy thời cơ “Đó là yếu tố cực kỳ quan trọng để giúp bạn thành công và cần phải có ở mỗi người thanh niên. Chính vì vậy, người thanh niên trong thời hiện đại phải luôn rèn luyện cho mình tính nhanh nhạy, biết quan sát và nhận ra vấn đề để chớp lấy thời cơ và vận dụng nó một cách khéo léo, linh hoạt trong từng hoàn cảnh”. Trần Thị Trang (Sinh viên Trường ĐH Kinh tế TP.HCM) Dám đột phá “Chúng ta đang sống trong một thế giới mà khoa học công nghệ phát triển như vũ bão, vì vậy đòi hỏi người thanh niên phải luôn có những suy nghĩ đột phá, tư duy mới và tầm nhìn chiến lược thì mới bắt kịp được xu hướng phát triển của thời đại. Muốn vậy, trước hết bạn trẻ phải biết đặt mình vào xu thế chung, tức không ngừng có những sáng tạo trong cách nghĩ, cách làm một cách hiệu quả và thiết thực nhất”. Quách Hoàng Vũ (Công ty Ascenx Technologies Việt Nam, Q.Tân Bình, TP.HCM) Lê Thanh (ghi)

Chọn lựa mẫu hình cho thanh niên là bước đệm quan trọng trong việc xây dựng thế hệ công dân có trình độ cao - Ảnh: Đào Ngọc Thạch

Người thanh niên trong thời đại mới cần có các yếu tố: năng lực chuyên môn, sự hiểu biết về luật pháp, có ngoại ngữ và kỹ năng sử dụng công nghệ thông tin, có sức khỏe tốt.

Nền kinh tế thị trường có sự cạnh tranh trong chất lượng nhân sự thì năng lực, chuyên môn vững vàng là yêu cầu đặc biệt quan trọng mà mỗi người trẻ cần phải có kế hoạch học hỏi để thích ứng. Dù ở cương vị nào cũng cần có kế hoạch học tập, tích lũy kiến thức, thực sự hiểu biết, thậm chí là chuyên gia ở lĩnh vực mình có thế mạnh, đam mê. Trên thực tế, nhiều sinh viên khi đi tìm việc, nhà tuyển dụng hỏi cái gì cũng biết nhưng đụng đến lĩnh vực cụ thể thì kiến thức hời hợt. Khi yêu cầu về chất lượng nhân sự ngày càng được đề cao trong xã hội, nếu có năng lực, chuyên môn vững vàng, cơ hội tìm việc làm là rất lớn, sẽ tránh được tình trạng bị thất nghiệp và thậm chí là có khả năng tự tạo việc làm cho bản thân và cộng đồng xã hội.

Trong xã hội ngày nay, thanh niên phải có kiến thức, thông hiểu luật pháp, tạo dựng và rèn luyện ý thức sống và làm việc theo tinh thần thượng tôn pháp luật.

Xu thế hội nhập toàn cầu, bạn trẻ không thể đứng ngoài cuộc, thế nên cần phải có vốn ngoại ngữ và sự hiểu biết về công nghệ thông tin. Ngoại ngữ là công cụ tốt nhất giúp họ tự tin hội nhập với bạn bè quốc tế, vươn ra thế giới, tiếp cận và lĩnh hội tri thức mới, cập nhật xu hướng phát triển của nhân loại. Nếu không có ngoại ngữ thì vấn đề hội nhập toàn cầu coi như thất bại.

Thanh niên ngày nay cần có kiến thức về nền tảng thể lực tốt, có đủ sức khỏe ít nhất là để học tập, làm việc và xa hơn nữa là tham gia hoạt động thể thao vui chơi giải trí. Về mặt thể chất, nói đến thanh niên là nghĩ tới sự khỏe mạnh, tràn đầy sức sống. Nhưng cứ nhìn vào thực tế thì sức khỏe của thanh niên này sinh nhiều vấn đề. Trong sinh viên, có nhiều bạn trẻ cứ thay đổi thời tiết là ốm, rồi thức khuya dậy sớm vô độ. Chưa kể là thói quen nhậu nhẹt bê tha, ăn uống vô độ khiến các bệnh béo phì, tiểu đường đến sớm hơn với người trẻ. Nếu nói tương lai của dân tộc trông chờ vào thanh niên nhưng cả một thế hệ ốm yếu, dặt dẹo thì rõ ràng là không ổn.

Không chỉ đảm bảo yêu cầu về chất lượng nguồn nhân lực, xu thế hội nhập quốc tế và sự năng động trong mỗi cá nhân. Bên cạnh đó, chọn lựa mẫu hình để thanh niên cùng nhau phấn đấu là bước đệm quan trọng, tạo nền tảng gây dựng thế hệ công dân có trình độ cao, đóng góp tích cực vào sự phát triển của xã hội, đất nước.

Cần đặt mục tiêu cho cuộc đời “Theo tôi, người trẻ phải biết đặt mục tiêu cho cuộc đời, biết dấn thân, biết nắm bắt cơ hội và thử thách để tạo ra những bước đột phá cho cuộc đời. Những bạn trẻ trong thời đại ngày nay cần nhất là tự tin vào khả năng của mình, biết lựa chọn những hoạt động phù hợp với bản thân để có thể phát triển bản thân một cách tốt nhất. Bên cạnh đó, cũng có những bạn trẻ không tham gia bất cứ hoạt động nào khác, chỉ quan tâm tới việc học thôi, nhưng như vậy thì bạn ấy sẽ bị hạn chế cơ hội để đi tới được những cơ hội lớn hơn”. Đỗ Hồng Ngọc (Tổ chức thanh niên vì tương lai xanh của bé GFOC ) Phải học từ xã hội “Mẫu hình lý tưởng của một người thanh niên trong thời đại mới đó là ngoài những kiến thức hàn lâm được các thầy, cô giáo, giảng viên trang bị ở trường, thanh niên chúng ta cần phải tích cực học hỏi, trau dồi những kiến thức bên ngoài xã hội. Vì những điều được học từ sách vở chỉ chiếm khoảng 30-40% yếu tố dẫn đến thành công, còn lại là những điều mà chúng ta phải học từ xã hội thông qua những va chạm thực tế hằng ngày. Bên cạnh đó, thanh niên chúng ta phải luôn quan tâm đến kỹ năng mềm, phải biết ít nhất một ngôn ngữ thứ hai sau tiếng mẹ đẻ của mình vì thanh niên trong thời đại mới thì việc giao lưu, học hỏi từ các nền văn hóa khác nhau là điều không thể thiếu. Việc biết thêm nhiều ngôn ngữ sẽ là nền tảng để thanh niên chúng ta có thể mở mang thêm nhiều tri thức, vươn cao và nhanh hơn đến đỉnh thành công”. Đặng Quang Vinh (Sinh viên Trường ĐH Kinh tế - Tài chính TP.HCM) Xuân Phương (ghi)

Bạn trẻ hãy tạo cho mình một khát vọng vươn đến thành công - Ảnh: Đào Ngọc Thạch

Những phẩm chất giữ vai trò nền tảng của hình mẫu người thanh niên thời kỳ mới có thể dựa vào các tiêu chí dưới đây.

Trước hết, người trẻ phải luôn biết khẳng định bản thân. Đây là việc làm khó khăn, vì nó không chỉ phải vượt lên người khác, bằng chị bằng anh hay cao hơn thế mà còn là tự thắng cái “bản ngã”, cái “tôi” của mình. Tự khẳng định là tự ý thức, là tự biết mình từ thẳm sâu. Tuy vậy, khẳng định không phải là cố tìm cách chứng minh điều gì đó mà không biết điều đó đúng hay sai, tích cực hay tiêu cực. Khẳng định bản thân phải dựa trên điều mình có, trên các giá trị thật của mình. Tuyệt đối không được khẳng định bằng những giá trị ảo bởi đó chính là liều thuốc cực độc hủy hoại chính nhân cách của bản thân mình.

Phải xây dựng cho mình bản lĩnh. Khi mà những điều kiện vật chất là những “bẫy săn mồi” dễ làm con người ta hoa mắt và sa ngã, thì chính bản lĩnh sẽ giúp chúng ta sáng suốt, biết phân định rạch ròi đúng sai, biết chọn cho mình hướng đi đúng và biết từ chối những “cơ hội” để không làm tha hóa nhân cách của mình. Tuy nhiên, bản lĩnh của thanh niên là bản lĩnh biết lựa chọn. Lựa chọn sao cho đúng giá trị đích thực, tốt đẹp. Biết và dám lựa chọn cho mình những luồng thông tin tích cực, chống lại những thông tin tiêu cực và cám dỗ. Đó mới là thái độ của những người có tầm nhìn vượt qua “ngày hôm nay” của chính mình.

Các bạn hãy hình thành và xây dựng cho mình một niềm tin. Có niềm tin mới khẳng định được mình, có niềm tin mới kiên trì vượt qua gian khó. Hãy tin vào cuộc sống tươi đẹp trên đất nước ta dẫu biết rằng còn lắm truân chuyên và nhiều điều xấu xa phải xóa bỏ. Phải biết vượt lên chính mình, phải có đủ lý trí và tình cảm để thấy cái mới đang sinh thành, đang thai nghén một ngày mai tươi đẹp hơn nhiều. Mất niềm tin ở chính mình, mất niềm tin vào cuộc sống thì sẽ mất tất cả.

Người trẻ cần xác định cho mình một mục tiêu để vươn tới. Tính mục tiêu của tuổi trẻ sẽ làm chúng ta có quyết tâm cao hơn, tự chủ hơn và quyết đoán hơn. Thanh niên là những người trẻ nhưng không được “trẻ” về ý chí, không để bản năng lôi cuốn mình, không để “sức ỳ” có cơ hội “phát huy” tác dụng. Tham gia các hoạt động phong trào một cách tự giác và tích cực là “sân chơi” vô cùng hữu ích trên chặng đường hướng tới mục tiêu tốt đẹp nhưng đầy chông gai của mình.

Hãy tạo cho mình khát vọng vươn đến thành công. Hãy biến những khát vọng đó thành hành động thực sự và kiên trì theo đuổi nó đến cùng. Hãy gắn những khát vọng đó với niềm tự hào và tự tôn dân tộc, một cảm xúc mạnh mẽ, một thôi thúc bởi tình yêu đất nước và đồng loại, một bức xúc vì nhân dân còn đói nghèo, đau khổ.

Nếu tuổi trẻ thiếu đi tính sáng tạo thì rất dễ bị đi trên lối mòn, rất dễ bị “chinh phục” bởi những suy nghĩ hạn hẹp. “Cái gì mới mẻ của ngày hôm nay chắc chắn sẽ trở thành cũ kỹ và lạc hậu vào ngày mai”, nên tuổi trẻ phải sáng tạo để vươn tới cái mới. Một khi sáng tạo, óc tư duy của bạn trẻ sẽ được mở mang, trí tưởng tượng sẽ ngày càng phong phú, và đó chính là cánh cửa quan trọng để bạn trẻ có thể đi vào khám phá những giá trị tốt đẹp, những “góc khuất” của tri thức khoa học.

Đừng bao giờ từ bỏ ước mơ “Thanh niên trong thời đại mới cần có định hướng rõ ràng trong cuộc sống. Có hoài bão và cố gắng thực hiện được. Có sức khỏe tốt và tích cực tham gia các phong trào. Cần có sự tự tin và bản lĩnh cần thiết. Ngoài ra, cần biết những thứ cơ bản như: ngoại ngữ, vi tính, biết cách giao lưu trong từng hoàn cảnh. Đặc biệt nhất, thanh niên thì phải có ước mơ và đừng bao giờ từ bỏ ước mơ. Thanh niên nên tự thân ý thức rằng, các bạn được học hành đến nơi đến chốn, có nền tảng giáo dục tốt và được cập nhật đầy đủ thông tin. Đã có điều kiện hơn so với các thế hệ trước, nên việc hiện thực hóa ước mơ là không quá khó và hoàn toàn nằm trong khả năng của các bạn”. Diễn viên Trương Ngọc Ánh Giữ được nét đẹp của người Việt “Giới trẻ, thanh niên trong thời đại mới phải tự nhủ mình có lối ứng xử văn minh lịch thiệp với những người xung quanh. Không ngừng nỗ lực trong cuộc sống, không ngại khó khăn. Thường xuyên cập nhật nền văn minh thế giới trong lĩnh vực của mình nhưng lối sống vẫn giữ được những nét đẹp ý nhị của người Việt Nam từ xa xưa”. Nhạc sĩ Lưu Thiên Hương Cần đam mê và tiên phong “Tôi nghĩ thanh niên thời nay được tiếp cận nhiều thông tin và công nghệ, tiếp cận những kiến thức và giao lưu với nhiều nền văn hóa khác nhau, thì cái cần thiết là rút được những điều bổ ích từ đó và biết cách loại đi những điều vô ích hoặc đi ngược lại với thuần phong mỹ tục Việt Nam. Hình mẫu thanh niên hiện đại là dám nghĩ dám làm, đam mê và tiên phong. Tôi nghĩ ở thời đại nào thì điều này cũng đúng, nhưng vì được tiếp cận quá nhiều thông tin ở thế giới phẳng mà thường những người trẻ quên đi mục đích và sức trẻ của họ”. Ca sĩ Thái Trinh Phải có nền tảng ngoại ngữ tốt “Trong xu thế biến đổi không ngừng của cuộc sống, người thanh niên muốn hòa mình vào sự thay đổi này phải có tính hội nhập, ham học hỏi, đặc biệt là có nền tảng ngoại ngữ tốt. Đồng thời họ cần bản lĩnh, có sự quyết đoán trong từng công việc. Theo tôi, những kỹ năng mà thanh niên cần trui rèn là khả năng nhận thức vấn đề, kiên nhẫn...”. Ca sĩ Ray Đoàn Huy Phải rèn luyện thể chất “Theo tôi, hình mẫu của thanh niên trong thời đại mới nên hội tụ những yếu tố là có kỹ năng quản lý thời gian, tư duy sáng tạo tốt và mục tiêu rõ ràng để vươn tới. Bên cạnh đó, không ngừng rèn luyện thể chất khỏe mạnh để có thể tự tin trong giao tiếp và tinh thần minh mẫn để theo đuổi con đường mình đã chọn”. Đạo diễn Hồ Từ Huân Xuân Phương (ghi)

Chọn lựa mẫu hình cho thanh niên là bước đệm quan trọng trong việc xây dựng thế hệ công dân có trình độ cao - Ảnh: Đào Ngọc Thạch

PGS Trịnh Hòa Bình, Giám đốc Trung tâm điều tra dư luận xã hội, Viện Xã hội học, không đưa ra những tiêu chí cụ thể của mẫu hình thanh niên nhưng có những phân tích để qua đó thấy rằng xã hội đang cần gì ở lớp trẻ.

Thưa ông, hiện nay người ta hay nói về lối sống của giới trẻ kèm theo tiếng thở dài, so sánh, tiếc nuối thế hệ trẻ của thời cha ông. Tình hình có đáng lo ngại đến thế?

Tôi cho rằng có những điều đáng băn khoăn, nhưng nếu nói về nó bằng giọng điệu thở hắt ra đầy tuyệt vọng đối với giới trẻ thì đó là thái độ không đúng. Tuy nhiên, điều người ta hay lo ngại là hiện nay thanh niên phai nhạt lý tưởng sống, phai nhạt niềm tin. Hệ thống giá trị thay đổi, thanh niên hiện nay có xu hướng sống nhanh hơn.

Hiện nay các phong trào, các cuộc vận động dành cho thanh niên không thiếu. Thế nhưng tại sao sự trì trệ, sức ỳ, thái độ thờ ơ… vẫn có “đất” phát triển trong một bộ phận không nhỏ thanh niên. Đến nỗi có người đặt câu hỏi, thanh niên có thực sự cần những phong trào đó nữa hay không?

Những phong trào luôn luôn có ý nghĩa và vai trò của nó, đặc thù của công tác thanh niên vẫn luôn gắn liền với các cuộc vận động chứ không phải các hình thức tổ chức theo kiểu hành chính. Phong trào sẽ là hình thức để đưa thanh niên trực tiếp tham gia những vấn đề được xem là sống còn của vận mệnh đất nước như: giữ gìn chủ quyền đất nước; cải cách hành chính; ổn định kinh tế vĩ mô, an sinh xã hội…

Thế nhưng, muốn có những phong trào thực sự sôi nổi như nước triều dâng, thu hút được giới trẻ một cách thực sự thì không thể thiếu những điểm nút, những mẫu hình thực sự lý tưởng. Hình mẫu hiện nay rất dễ bị nhạt nhòa, chìm lấp trong công cuộc mưu sinh, mải mê làm kinh tế, mải mê với những công việc an sinh xã hội. Phải vậy chăng mà chúng ta đang thiếu những “thủ lĩnh” để hút thanh niên như ngày trước.

Giới trẻ vẫn nói họ chưa được tin tưởng, chưa được giao trọng trách…

Khi thanh niên nói rằng họ không được tin cậy, có thể họ nghĩ theo hướng được tin cậy, giao nhiệm vụ phải là trở thành những “quan thanh niên” mà quên rằng phải làm được thật tốt việc “nhỏ” thì mới tạo được sự tin cậy. Người trẻ cũng phải tự biết đào tạo mình một cách nghiêm túc chứ không phải bằng lòng với một quá trình đào tạo theo kiểu đến hẹn lại lên, nước chảy bèo trôi. Thiết chế xã hội phải thay đổi, việc sử dụng nhân lực, bên cạnh thiết chế giáo dục chính thống, phải coi rất trọng, đề rất cao nỗ lực tự thân.

Nếu nói ngắn gọn về mẫu hình thanh niên, ông kỳ vọng điều gì?

Mục tiêu cần hướng đến thời nào cũng vẫn là cái đẹp, cái tốt phải được tôn vinh một cách tuyệt đối… Thanh niên thời nào cũng có những lợi thế bất biến, đó là tuổi trẻ, đó là sự giàu có về quỹ thời gian để người ta được phép trải nghiệm. Trong giai đoạn hiện nay có thêm lợi thế đặc biệt mà các thời cha ông không có, đó là phương tiện, là điều kiện, là những giá trị vật chất mới. Đó là xã hội tri thức, bùng nổ công nghệ thông tin, công nghệ sinh học, khoa học kỹ thuật, gia tài của đất nước mà thế hệ đi trước chuyển giao lại… Những lợi thế đó giai đoạn trước không thể có được.

Người trẻ hiện nay được xuất phát từ mặt bằng tri thức, tiền bạc của cải cũng đều khá hơn. Đặc biệt, có cơ hội giao thương quốc tế, hội nhập giao lưu văn hóa... Tất nhiên mở cánh cửa hội nhập, có nghĩa là chúng ta đón cả “hoa thơm” nhưng có “gió độc”. Vì vậy đòi hỏi phải có sự kiên định, bản lĩnh văn hóa để tiếp nhận và loại bỏ.

Từ chỗ đó, người ta đang kỳ vọng nhiều hơn ở lớp trẻ có tri thức, được đào tạo bài bản, biết coi trọng giá trị lịch sử. Đến với hiện đại bằng truyền thống chứ không phải bằng cách phủ nhận giá trị truyền thống.

Khát vọng vươn tới đỉnh cao Tuổi trẻ phải luôn có khát vọng vươn tới đỉnh cao vì nó là yếu tố quan trọng, là động lực chủ yếu thúc đẩy bạn không ngừng phát triển. Chính khát vọng trong tâm hồn sẽ lèo lái, đưa bạn tiến nhanh hơn tới thành quả mà bạn muốn gặt hái, giúp bạn vượt qua những giới hạn chật hẹp, những trở ngại trong cuộc sống để vững vàng tiến về phía trước. Lê Huy Bình (Du học sinh tại Anh) Đột phá trong cách nghĩ và cách làm Một xã hội muốn phát triển đòi hỏi phải có một lớp thanh niên dám đột phá cũng như dám chịu trách nhiệm trong cách nghĩ và cách làm. Đây là yếu tố cực kỳ quan trọng đối với người thanh niên trong thời đại mới. Vì chúng ta làm bất cứ điều gì nếu không có sự đổi mới thì dễ rơi vào lối mòn, dẫn đến tình trạng trì trệ là điều khó tránh khỏi. Nhưng muốn đột phá thì đòi hỏi người thanh niên phải có kiến thức, trình độ tay nghề vững vàng, đặc biệt phải biết đón đầu xu hướng và điểm rơi của mục tiêu. Nguyễn Hồng Phúc (Kỹ sư xuất khẩu lao động tại Nhật Bản) Phát huy tối đa năng lực bản thân Bên cạnh khẳng định được trình độ chuyên môn nghiệp vụ giỏi, người thanh niên trong thời đại mới cần đáp ứng thêm nhiều yếu tố để bắt kịp xu thế phát triển của xã hội. Không chỉ năng động, nhiệt tình trong công việc, có lối sống lành mạnh mà họ phải biết đặt mình vào xu thế chung để phát huy tối đa năng lực của bản thân, luôn tự làm mới mình, phải sáng tạo, tự tin và bản lĩnh. Lê Văn Thông (Sinh viên Trường ĐH Kiến trúc TP.HCM) Dám đối diện với mọi thử thách Một xã hội phát triển thì sự tự do cạnh tranh trên thương trường sẽ rất cao. Chính vì vậy, người thanh niên trong thời đại mới phải chuẩn bị cho mình tâm thế vững vàng trước khi bước vào cuộc cạnh tranh ấy. Ngoài việc có tài năng, bạn phải dám chịu thất bại và đối diện với mọi thử thách để tìm cách vượt qua. Một khi vượt qua được thử thách thì bạn sẽ được trui rèn và trở nên cứng cỏi hơn. Lúc đó, thành quả mà bạn đạt được sẽ có giá trị rất lớn đối với bản thân, gia đình và góp phần cho sự phát triển chung của xã hội. Trần Thị Ngọc Thúy (ngụ tại P.19, Q.Bình Thạnh, TP.HCM) Lê Thanh (ghi)

Thanh niên - những người chủ tương lai của đất nước - luôn cần rèn luyện đức và tài - Ảnh: Đào Ngọc Thạch

1. “Một năm khởi đầu từ mùa xuân. Một đời khởi đầu từ tuổi trẻ. Tuổi trẻ là mùa xuân của xã hội". Thanh niên là những người chủ tương lai của đất nước. Nhà cách mạng nhiều kinh nghiệm Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh luôn đặt niềm tin vào thanh niên Việt Nam. Năm 1925, trong bài Gửi thanh niên An Nam, Nguyễn Ái Quốc đã viết: “Hỡi Đông Dương đáng thương hại! Người sẽ chết mất nếu đám thanh niên già cỗi của Người không sớm hồi sinh”.

Trong những bước chuẩn bị cho việc thành lập Đảng, đối tượng vận động cách mạng đầu tiên của Nguyễn Ái Quốc là thanh niên. Tổ chức cách mạng đầu tiên, tiền thân của Đảng, do Người thành lập và rèn luyện là Hội Việt Nam cách mạng thanh niên.

Cho đến những lời cuối cùng để lại trước lúc đi xa, Người căn dặn: “Bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau là việc làm rất cần thiết”... “Đảng cần phải chăm lo

giáo dục đạo đức cách mạng cho họ, đào tạo họ thành những người thừa kế xây dựng chủ nghĩa xã hội vừa “hồng” vừa “chuyên”.

2. Trong mối quan hệ đức - tài, Hồ Chí Minh coi đức là gốc, coi rèn đức là nền tảng để luyện tài, để xây dựng con người mới. Theo quan điểm của Hồ Chí Minh, đạo đức là tiêu chí lớn nhất để đo lòng cao thượng, để xem xét “chất người”. Người viết: “Tuy năng lực và công việc của mỗi người khác nhau, người làm việc to, người làm việc nhỏ, nhưng ai giữ được đạo đức đều là người cao thượng”.

Người thanh niên có đức bao giờ cũng (biết cách) cố gắng học tập, nâng cao trình độ, năng lực, tài năng của mình để hoàn thành nhiệm vụ, hơn nữa có thể giúp người khác cùng làm như thế. Từ đức có thể phát triển, bồi dưỡng trí, dũng, tài để hoàn thành mọi nhiệm vụ được giao, để làm những việc có lợi cho dân cho nước. Ý nghĩa “đức là gốc” chính là ở chỗ đó.

3. Coi đức là gốc nhưng Hồ Chí Minh không xem thường tài mà Người nhìn nhận đức và tài trong mối quan hệ biện chứng, như hai mặt không thể tách rời trong một nhân cách hoàn thiện, vì “có tài mà không có đức là người vô dụng” nhưng “có đức mà không có tài thì làm việc gì cũng khó”. Hồ Chí Minh đặt vấn đề rèn luyện đầy đủ cả đức và tài trong việc đào tạo huấn luyện cán bộ, đảng viên nói chung cũng như trong sự nghiệp giáo dục, rèn luyện thế hệ trẻ Việt Nam nói riêng, để mỗi thanh niên Việt Nam có đầy đủ cả phẩm chất và năng lực, vừa hồng vừa chuyên. Trong quan niệm của Người, một thanh niên tốt phải là một người có văn hóa - hiểu theo nghĩa rộng.

Sức mạnh văn hóa tiềm tàng của dân tộc đã giúp chúng ta đứng vững không bị đồng hóa sau gần một ngàn năm Bắc thuộc. Trong thế kỷ 20, bản lĩnh văn hóa của dân tộc khi hấp thụ thêm những thành tựu khoa học kỹ thuật hiện đại đã tỏ rõ sức mạnh trong hai cuộc kháng chiến chống xâm lược. Những người trực tiếp làm nên những chiến công vĩ đại đó là những thanh niên “sống mãi tuổi hai mươi”, nghe theo tiếng gọi của Tổ quốc, theo lời của Đảng, của Bác Hồ - những Thanh niên thời đại Hồ Chí Minh anh hùng.

Nhắc lại những điều đó vẫn là cần thiết khi hiện nay nhiều thanh niên đang tỏ ra không hiểu những giá trị của những sự hy sinh trong quá khứ lịch sử dân tộc, không hiểu mối liên hệ giữa lịch sử, hiện tại và tương lai, khi lý tưởng của thanh niên đang bị vật chất hóa bởi những tiện nghi của đời sống và những nhu cầu tinh thần dễ dãi. Và cũng nên nhắc lại một lần nữa lời Bác Hồ trong Di chúc: “Bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau là việc làm rất cần thiết”... để thấy rõ hơn trách nhiệm của mỗi tổ chức, mỗi cá nhân với việc giáo dục đào tạo thế hệ trẻ Việt Nam hôm nay.

Cần nhìn mẫu hình thanh niên trên diện rộng - Ảnh: Đào Ngọc Thạch

Nói về hình mẫu, thường mọi người hay lý tưởng hóa, tiếp cận theo nhóm thượng tầng, tức là một bộ phận xuất chúng. Tuy nhiên, đối tượng này nhỏ, không đại diện cho số đông.

Nếu tiếp cận nhóm nhỏ thượng tầng ấy và đưa ra làm hình mẫu thì chắc chắn chính thanh niên cũng thấy xa lạ với mình.

Tất nhiên những hình mẫu ấy là rất cần nhưng chúng ta phải phân biệt hai khái niệm và đi kèm theo đó là những tiêu chí khác nhau. Nếu hình mẫu cho những người tinh tú nhất thì tiêu chí sẽ rất cao ở mọi khía cạnh, từ trình độ học vấn, ngoại ngữ, tin học đến khả năng hội nhập quốc tế. Về tư tưởng chính trị, phải biết quan tâm đến vấn đề của đất nước, có thể tham gia xây dựng chính sách, đóng góp ý kiến cho đường lối phát triển của đất nước. Đây có thể là hình mẫu của nhóm thanh niên phát triển.

Nếu đặt hình mẫu ấy thì chỉ một nhóm phát triển còn đại bộ phận nhìn vào là quá xa vời, không thực tế, không hiện thực để số đông thanh niên thấy mình có thể phấn đấu được. Trái lại, họ sẽ có cảm giác nhụt chí.

Chính vì vậy, tôi muốn tiếp cận và đi sâu bàn luận về mẫu hình thanh niên ở khía cạnh số đông. Cá nhân tôi cho rằng, mình nhìn nhận hình mẫu thanh niên trên diện rộng, trong 5 năm tới là hình mẫu trung bình chứ không phải là hình mẫu cho nhóm người giỏi nhất.

Vậy hình mẫu cho đối tượng thanh niên (tạm gọi là quần chúng) mà ai cũng có thể phấn đấu được là gì? Thứ nhất, là hiểu được giá trị bản thân và hiểu biết về xã hội, đất nước; hiểu được bối cảnh của đất nước, của thế giới để hiểu vị trí của mình đang ở đâu, đất nước của mình đang ở đâu. Nghe đơn giản thôi nhưng để toàn bộ thanh niên VN hướng đến đấy thì đó là điều khó khăn. Khi đã hiểu rõ giá trị bản thân và bối cảnh thì có khả năng xác định hướng của chính mình.

Các chuyên gia thường đánh giá, thanh niên hiện nay phai nhạt lý tưởng. Cá nhân tôi cho rằng, liệu thanh niên có phai nhạt lý tưởng hay không, hay lý tưởng của họ chưa trùng hướng so với sự phát triển của đất nước, của dân tộc. Dường như, lý tưởng của thanh niên hiện nay là kiếm được nhiều tiền, được làm chủ doanh nghiệp, được hưởng thụ nhiều hơn…; đó không thể nói họ phai nhạt lý tưởng, chỉ có điều phải biết hài hòa giữa cái riêng và cái chung. Cái riêng nằm trong cái chung. Thanh niên mong muốn làm giàu, muốn có chất lượng cuộc sống tốt hơn thì vẫn nằm trong cái chung vì “dân giàu thì nước mạnh”. Nhưng khi họ quá ưu tiên cho cái riêng không lo đến cái chung thì rõ ràng cần có sự định hướng lại, để nhu cầu phát triển của thanh niên cần phù hợp với sự phát triển của dân tộc.

Thích và làm

Muốn cống hiến và được cống hiến Tôi đã từng suy nghĩ rất nhiều và cảm giác đau lòng khi đọc được một status của một bạn trẻ: Chẳng nhẽ giai đoạn đẹp nhất để sống và cống hiến của cuộc đời như mình lại đang mờ mịt thế này sao? Rõ ràng, thanh niên rất muốn được cống hiến, được thể hiện mình. Chỉ có điều họ chưa biết phải bắt đầu từ đâu và điều gì thôi thúc họ, điều gì khiến họ thích và làm. Thanh niên ai cũng quen thuộc với câu nói: đừng hỏi Tổ quốc đã làm gì cho ta mà hãy hỏi ta đã làm gì cho Tổ quốc hôm nay. Đó là nói với thanh niên; còn với tổ chức không thể nói thế được. Bởi tổ chức không thể chỉ biết đòi hỏi mà không coi trọng quyền lợi của mỗi cá nhân. Khi cả hai chủ thể đều biết “nghĩ cho nhau”, nghĩ cho người khác trước thì chắc chắn tổ chức sẽ phát triển, cá nhân sẽ phát huy hết năng lực của mình.

Sẽ không dễ để xác định rõ tiêu chí hình mẫu cho đối tượng thanh niên số đông. Tuy nhiên, tôi cho rằng trước hết thanh niên phải có sự đam mê, đam mê với việc học tập của mình, đam mê trong công việc, bất kể là công việc gì, miễn là mình đã lựa chọn nó. Nói một cách nhẹ nhàng hơn, đó là thích và làm.

Đi sang Nhật Bản, mỗi một lần tôi lại quan sát được những khía cạnh về thanh niên ở đất nước họ rất đáng lưu tâm. Ví dụ, một thanh niên Nhật rất cần mẫn, rất có trách nhiệm đi dọc đường tàu kiểm tra sự cố. Công việc ngày nào cũng lặp đi lặp lại như vậy. Có thể, thanh niên VN nhìn vào cho đó là công việc cấp thấp và cần tìm mọi cách để thoát ra, để phát triển. Nhưng người Nhật lại coi đó là công việc nghiêm túc, tìm mọi cách để làm tốt hơn, tìm giải pháp khi gặp sự cố. Hoặc người làm tạp vụ, người lao công ở bên đấy họ cũng làm việc với tất cả sự sáng tạo của mình. Người ra luôn cố gắng tạo ra những hình dáng cây cảnh khác nhau để thay đổi mỹ quan. Không ai yêu cầu họ cao đến thế nhưng hỏi ra mới biết, người cắt tỉa cây cảnh luôn hướng tới tự sáng tạo và coi đó là sự phát triển trong công việc của mình.

Rõ ràng, nếu ai cũng phấn đấu để làm chủ, để làm quản lý người khác thì là điều bất bình thường. Mỗi người dù làm việc nhỏ nhưng họ nhận thức công việc của mình có ý nghĩa, cộng đồng ghi nhận đó là công việc có ý nghĩa, họ sẽ thấy việc mình làm là quan trọng. Và hơn hết, họ thực sự cảm thấy đam mê, thích thú công việc của mình. Khi thích thì dễ tạo ra được cái “làm”. Nếu không thích thì nhà nước có tạo điều kiện, môi trường cũng không thể làm được.

Chính vì vậy, tôi không cảm thấy việc chúng ta cứ tuyên dương, tuyên truyền quá nhiều về những thành tích đột xuất là một cách làm có tác động tốt tới nhận thức của xã hội. Những hình mẫu ấy là cần nhưng chỉ một nhóm nhỏ có thể phấn đấu được, đó là hình tượng chứ không phải đại bộ phận. Chúng ta hay nêu gương những điều to tát nhưng lại quên khích lệ những điều nhỏ nhặt.

Chịu đi sau

Nói là suy nghĩ đến người khác trước khi suy nghĩ đến mình, tưởng như khó khăn nhưng lại xuất phát từ những việc làm nhỏ nhất. Tôi cứ lặp đi lặp lại suy nghĩ này mỗi lần tham gia giao thông. Chính trong quá trình này phản ánh lại tất cả về mặt thói quen, tính cách và đòi hỏi ở mỗi người phải biết nhường nhịn nhau. Việc tham gia giao thông giống như việc phấn đấu phát triển của một đơn vị, doanh nghiệp. Có 2 cách, dùng luật giải quyết; thứ hai là ý thức. Nếu phân tích lại, tắc đường chủ yếu là do không ai nhường ai, vì nếu ai cũng nhường thì không tắc đường. Ở những nước phát triển tắc đường thì tự những người tham gia giao thông có thể tự giải quyết được ngay, nhưng ở nước mình phần lớn điểm ách tắc nếu không có cảnh sát giao thông lập tức sẽ hỗn loạn. Đơn giản vì không ai chịu đi đằng sau cả.

Nói câu chuyện giao thông để mong muốn rằng, thanh niên phải “chịu đi đằng sau”, theo lần lượt. Có chuyên gia nói rằng, hội thảo đi tìm chân giá trị của người VN là gì, sau một hồi thảo luận, có người nói: đó là mạnh ai nấy đi?! Nghe vừa buồn cười, vừa đau xót.

Nói như vậy sẽ có người phản ứng: thanh niên phải tiên phong? Vâng, nhưng thanh niên tiên phong chỉ có số ít thôi, bởi ai cũng tiên phong thì không được.